tatarkiewicz3

V. Ehrenfels w System der Werttheorie pisał: „Wielkość wartości jest proporcjonalna do siły, z jaką jest pożądana”. Jednakże wartość określał też jako Begehrbarkeit, a to 'wyrażenie jest dwuznaczne, oznacza zarówno fakt, że coś jest pożądane, jak i sąd, że jest godne pożądania. Tej samej dwuznaczności winien był Fouillee, dla którego wartościowe było zarówno le desire, jak le desirabłe. Kantysta Liebmann zastrzegał, że „wartość nie jest własnością czy jakością ocenianego przedmiotu, lecz stosunkiem do niego oceniającego podmiotu”. Formułą subiektywizmu może być też powiedzenie, że wartości są jedynie tam, gdzie jest wola stawiająca sobie cele. Subiektywizm prowadził z natury rzeczy do psychologicznego ujmowania teorii własności. Meinong zaczął od takiego ujęcia, aby jednakże później (od r. 1912) od niego odejść. Scheler i Hart mann byli zdecydowanymi obiektywis-tami. Zwłaszcza Scheler — był przekonany, że posiadamy obiektywną aprioryczną wiedzę o wartościach.

B. Zwolennicy subiektywizmu w teorii wartości różnie swą koncepcję formułują.

1.    Mówią, że rzeczy same przez się nie posiadają wartości, a tylko my ją im nadajemy. Inaczej: wartości są subiektywne, a nie obiektywne. Pogląd taki jest subiektywizmem aksjologicznym stricto sensu.

2.    Albo inaczej: rzeczy posiadają takie czy inne wartości, ale nie same przez się, lecz tylko w stosunku do innych rzeczy lub podmiotów; jeśli są wartościowe, to tylko do czegoś lub dla kogoś. Inaczej: wartości są względne, nie absolutne. Taki pogląd jest zbliżony do subiektywizmu stricto sensu, ale nie jest z nim identyczny; bywa nazywany relatywizmem aksjologicznym.

3,    Albo: wartość rzeczy jako subiektywna i względna jest też zmienna. Rzecz w jednych warunkach ma wartość, jakiej w innych nie ma; dla jednego ma wartość, jakiej dla innych nie mafpiemądze nie mają wartości na bezludnej wyspie, piękne barwy nie mają jej dla niewidomego. Inaczej: wartości są zmienne. Pogląd ten, choć związany z relatywizmem, nie jest z nim identyczny. Bywa nazywany wariabilizmem aksjologicznym. A gdy kładzie nacisk na to, że wartości zmieniają się wraz z czasem i warunkami historycznymi, wtedy jest nazywany historyzmem.

4.    Albo wreszcie: o wartościach, będących jedynie wyrazem ludzkich upodobań, pragnień, potrzeb, nic pewnego powiedzieć nie można. Taki pogląd bywa nazywany sceptycyzmem aksjologicznym.

Wszystkie wymienione poglądy — aksjologiczny subiektywizm, relatywizm, wariabilizm, historyzm, sceptycyzm — różnią się między sobą, ale należą do jednej rodziny, mianowicie rodziny teorii minimali-stycznych. Przeciwne poglądy, głoszące obiektywność i bezwzględność wartości, również należą do jednei rodziny: do teorii maksymalistycznych.

C. Głównym argumentem subiektywistów i rela-tywistów jest rozbieżność a także i zmienność ocen i sądów wartościujących. Ta rozbieżność i zmienność jest "niewątpliwym faktem. Nie tylko różne czasy, różne środowiska, różne jednostki rozmaicie oceniają wartości, ale nawet robi tak ten sam człowiek przy różnych okazjach. I różnie ocenia nie tylko poszczególne dobra, ale także same wartości. Biorąc przykład z dziedziny sztuki: nie tylko ten czy inny obraz manieryczny jedni chwalą, inni ganią, ale samą manierycz-ność obrazu jedni mają za wartość dodatnią, inni za ujemną. Trzeba jednakże dwie rzeczy mieć w pamięci:

1. Sądy: „Mam to a to za wartościowe”, lub „Ktoś

5 — Parerga ÓS