Zdj�cie0106

290

Iluminacjo rękopisów

Organizacja kościelna i zakonna stanowi w okresie wcześniejszego średniowiecza podstawowy czynnik strukturalny powstawania i narastania kultury piśmienniczej w Polsce. Istotnym ekmestaa Hlj też osobiste zamiłowania panujących oraz możnowladców, znajdujące m.in. wyraz w imporcie szczególnie ozdobnych dzieł rękopiśmiennych. Nierzadko należały one do wyprawy poślubianych przez Piastów księżniczek, składano je zaś jako uroczyste dary w katedrach Gniezna, Krakowa i Płocka, bywało też niekiedy, że kodeksy wędrowały na obczyznę z wydawanymi za mąż Piastów, nymi. W sumie zasoby romańskich kodeksów byty w naszym kraju spore, a może nawet bogate, jak zdają się na to wskazywać teksty źródłowe, jednakże liczne klęski spowodowały w ciągu wieków dotkliwe spustoszenia w tej dziedzinie. Tak na przykład sponad czterdziestu dzieł wynuenkwych w spisie skarbca katedry krakowskiej z r. 1110, wśród zachowanych dzisiaj rękopisów zidetay. flkowoć można tylko dwa egzemplarze: Homilie (KP 143) i Benedykejonał (KP 23), analogicznie zaś ze spisem z początku XIII w. - tylko trzy kodeksy (KP 66; 89.; 106). Z zasobów gnieźnieńskich poświadczone spisami z XIV i XV w. są tytko dwa kodeksy romańskie: Ewraagełiarz (Gadkę omem. Mi la) oraz MitsaU plttutriwn (Ms 149). Dodać przy tym należy, że tą to rękopisy wzmiankom* w spisach skarbców katedralnych, brak natomiast danych o stanie zasobów książkowych azkół katedralnych i kokgiackkb.

Najbardziej dotkliwie zdewastowano księgozbiory zakonne. Spośród śiouąycŁ klęsk dziejowych, spust ocenia przyniosły kolejne najazdy mongolskie z lat 1241, 1239, 1287, które starty mewie siedzib zakonnych Następnie ofiarą ogromnej dewastacji stały się polskie zasoby w okresie rnjsTriów szwedzkich XVII i początków XV121 w.; wydaje się także, że sporo spośród uchoweyct kodeksie potraciło wówczas swe cenne oprawy. Kasata zakonów zwłaszcza w 1 ćw. XXX w. przyczyn* aę do zatarcia śladów po widu bogacących się przez widii księgozbiorach. Włączenie asjoodńd zbiorów z książnicy Załuskich do Biblioteki Publicznej w Petersburga, eywohwt i obszaru św-aatoej Galicji do Wiednia księgozbiorów pokiasztoraych. anaiogżczac drirńawm w zaborze prada*. likwidacja widu klasztorów po r. 1163 w zaborze rosyjskim. wystawianie aa aukcje bihiidhitż zespołów rękopiśmiennych wydartych z macierzystych siedzib - wszystko to spraw**, ic o my starszym dorobku malarstwa miniaturowego w Polsce neożewsy dzzś mówić tyko fragmrraarynai i aa podstawi* ułamkowego stanu pnaładania. W końcu nie nota* pnaaiwąć spwssonrń, jdut przyniosła II wojna światowa. W dziadziała iłumiwowaaych kodeksów romańskich zngjmął aamań cały księgozbiór płocki, a orłem iluminowanych rękopisów Bthboreki Narodowej wśród pśęćeae-siędu ipaloeycfa przez okupanta w gmachu Biblioteki KrwshUkkh w Warszawie stanów** zabjtb miaiatorstwa romańskiego. Częściowo zachowana dokumentacja porewala m odtwccscnw aj utrscoorj grupy.

Obecny aasz stan posiadania w zakrada zabytków romańskiego mmutorstwa jest więc z|ęt fragmentaryczny, aby mógł stać się podstawą do bardziej uogólniają, >vh wniosków, Tym rueamp niektóre elementy tego obrazu *ą uchwytna, czytelna są równśeś sposoby dopływu samej karą* i dobór reprezentowanych przez nic ośrodków wiedzy i sztuki- Ocalałe zabytki poświadczają śstdt-nie uwarunkowanych historycznie związków kulturalnych, odpowiadają tcń na ogół znucanaśa nawiązywanych relacji. Niektóre z tych związków odznaczały' się trwałością, a wymownym Mp przykładem jest w XII w. nasilenie i częstotliwość wpływów sztuki nadnozańskiej, która dostana*

•poro dzid malarstwa książkowego, bądi oddziałała na ich powstanie w Polsce. Jedyny to bodąś obok trzynastowiecznych wpływów włoskich, przykład regularnej ciągłości podobnego zjawiska z którym nie wytrzymują porównania dorywczo nawiązywane kontakty artystyczne z innymi córeńkami produkcji malarskiej zachodniej bądź środkowej Europy.

Ogólnie biorąc, kodeksy iluminowane w Polsce pozwalają się ułożyć w trzy wyraisie zarywMIBt zespoły. Najliczniejszą grupę stanowią rękopisy importowane, nadsyłane w formie darów na dmgr książęce, przywożone z zagranicy przez zakonników obsadzających pierwsze klasztory oraz pa hierarchów kościelnych, bądź sprowadzane za ich pośrednictwem. Drugą grupę, pokrewną pitne-