0000010 3

8 Rehabilitacja

1.3. Podmiotowość osoby niepełnosprawnej i zmiany w orzecznictwie lekarskim

Podmiotem procesu rehabilitacji jest osoba niepełnosprawna. Ale jeszcze przez wiele dziesiątków lat po 2 wojnie światowej powszechnie były używane określenia inwalida czy kaleka. Świadczyło to o utrzymywaniu się pejoratywnego wizerunku człowieka nazywanego dzisiaj niepełnosprawnym. Wraz z rozwojem idei rehabilitacji nastąpiła ewolucja terminologiczna, czyli z oficjalnego języka zostały usunięte takie terminy, jak: ślepy, głuchy, garbaty czy upośledzony. W ..kalece” zaczęto postrzegać istotę ludzką.

Uznanie podmiotowości osoby niepełnosprawnej oznacza zainteresowanie stanem jej zdrowia przez państwo, reprezentowane przez orzekającego o tym lekarza. Człowiek jest zdrowy i pełnosprawny, jeżeli wszystkie narządy i układy jego organizmu funkcjonują prawidłowo, w sposób skoordynowany. Definicja, ustalona przez WHO, określa zdrowie jako stan dobrego samopoczucia, fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie wyłącznie jako brak choroby łub niedomagania.

Określenia „inwalidztwo” oraz „komisje ds. inwalidztwa i zatrudnienia” zostały użyte po raz pierwszy w dekrecie o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (1954). Stanowił on, że: „Utratę zdolności do pracy, grupę inwalidów, do której dana osoba ma być zaliczona, datę powstania inwalidztwa, związek przyczynowy inwalidztwa z wypadkiem w zatrudnieniu lub chorobą zawodową, kierowanie na leczenie oraz możliwość zatrudnienia w dotychczasowym lub innym zawodzie ustalają komisje lekarskie do spraw inwalidztwa i zatrudnienia”. W latach 1954-1997 wprowadzono pewne zmiany w przepisach. Przede wszystkim ustalono zasady zaliczania do jednej z trzech grup inwalidów. Chociaż przybywało ulg i świadczeń przysługujących inwalidom, coraz częściej formułowano wnioski, że podział na grupy inwalidzkie nie stanowi właściwego sposobu określania stopnia niezdolności do pracy. Wnioski te zostały uwzględnione w programie reformy ubezpieczeń społecznych (1996). Wprowadzono wówczas określenia o mniej pejoratywnym charakterze: zamiast o rencie inwalidzkiej zaczęto mówić o rencie z tytułu niezdolności do pracy, pojęcie „inwalidztwo” zastąpiono pojęciem „niezdolność do pracy”. Oznaczało to całkowitą zmianę dotychczasowych zasad orzekania o inwalidztwie. Zakładano, że priorytetowe staną się wszelkie działania z zakresu rehabilitacji medycznej i zawodowej, zmierzające do przywrócenia ubezpieczonemu zdolności do pracy.

Ustawa z 1996 r. wprowadziła system rehabilitacji zawodowej, który oprócz wprowadzonej w 1995 r. rehabilitacji leczniczej, w ramach tzw. prewencji rentowej, miał stworzyć przesłanki dla przyznawania świadczeń rentowych osobom rzeczywiście niezdolnym do pracy zarobkowej. Zakładano, że wiele osób w wyniku udziału w procesie rehabilitacji odzyska zdolność do pracy i wróci do aktywności zawodowej. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) prowadził w latach 1990-1995, w ramach realizacji programu pilotażowego, badania dotyczące wpływu rehabilitacji leczniczej na poprawę stanu zdrowia ubezpieczonych, umożliwiającą im kontynuowanie pracy zarobkowej. Okazało się, że z 3336 ubezpieczonych ze schorzeniami narządu ruchu i układu krążenia, ubiegających się o rentę inwalidzką, ok. 40% po zakończonej rehabilitacji odzyskało zdolność do kontynuowania pracy zarobkowej. Stworzono więc kompleksowy system rehabilitacji medycznej w ramach prewencji rentowej ZUS, realizowany w sieci ośrodków rehabilitacyjnych. Zlokalizowane w placówkach lecznictwa uzdrowiskowego, z wysoko kwalifikowaną ka-drą specjalistyczną, odpowiednią bazą i sprzętem, umożliwiały prowadzenie diagnostyki funkcjonalnej oraz zgodnej ze współczesnymi standardami terapii rehabilitacyjnej (wraz z opieką psychologiczną, edukacją zdrowotną i promocją zdrowia).

Współczesne orzecznictwo o niepełnosprawności, oparte na innym systemie, koncentrującym się na możliwościach osoby niepełnosprawnej, jest ściśle powiązane ze służbami rehabilitacyjnymi. Wyróżnia się obecnie trzy stopnie niepełnosprawności: 1) znaczny stopień niepełnosprawności, który uniemożliwia podjęcie zatrudnienia w warunkach innych niż zakład pracy chronionej; wymagającej stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób ze względu na znacznie ograniczoną możliwość samodzielnej egzystencji; 2) umiarkowany stopień niepełnosprawności, który umożliwia zatrudnienie na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności, wymagającej pomocy innej osoby ze względu na średnio ograniczoną możliwość samodzielnej egzystencji: 3) lekki stopień niepełnosprawności, który nie zmniejsza zdolności do wykonywania zatrudnienia, nie wymaga pomocy innych osób w odgrywaniu określonych ról społecznych.

Kryteria orzekania o stopniach niepełnosprawności opierają się na „Międzynarodowej klasyfikacji uszkodzeń, niepełnosprawności i ograniczeń w rolach”, sformułowanej w 1980 r. przez WHO (International Classification of Impair-ments, Disabilities and Handicaps). Zgodnie z tą klasyfikacją zdefiniowano: