0000016(1)

reszty fosforanowej z substratu na inozynodwufosforan — IDP (str. 177). W wyniku tej fosforylacji wytwarza się inozynotrójfosforan — ITP, który jest związkiem analogicznym do innych trój fosforanów i pozostaje z nimi w równowadze podobnie, jak np. w reakcji 11-8. Reakcja b jest katalizowana przez karboksylazę fosfopiro-gronianową i jest przemianą o znacznym spadku swobodnej energii, a więc nieodwracalną (w przeciwieństwie do przemiany a). Oba enzymy są bardzo rozpowszechnione w organizmach żywych, a katalizowane przez nie przemiany są ważnym dodatkowym powiązaniem procesu glikolizy z cyklem kwasów 'trójkarboksylowych. Zwłaszcza reakcja a ma duże znaczenie w tzw. glukoneogenzie (rozdz. 12), czyli w odwróceniu glikolizy (prowadzącym do biosyntezy cukrów prostych).

Jednakże największe znaczenie przy regulacji szybkości cyklu kwasów trójkarboksylowych ma enzym karboksylaza pirogronianowa, który katalizuje reakcję 11-14

COOH

ivig‘

COOH

(1=0 + ADP + ®

<j;=0 + CO, 4- ATP

CH,

COOH

CH,

Karboksylaza pirogronianowa jest zbudowana z szeregu łańcuchów polipeptydo-wych i ma masę cząsteczkową 650 000. Jest białkiem allosterycznym, dla którego specyficznym efektorem jest acetylo-S-Co A. Bez udziału tego efektora szybkość reakcji karboksylacji jest bardzo niska. Natomiast gdy pojawi się w środowisku acetylo-S-Co A, który stanowi jedyne „paliwo” dla cyklu kwasów trójkarboksylowych, następuje znaczne przyspieszenie wytwarzania szczawiooctanu. Dzięki temu opisany mechanizm stanowi bardzo czuły system regulacji poziomu metabolitów tej przemiany w zależności od podaży acetylo-S-Co A.

Nie tylko kwas szezawiooctowy stanowi związek, przy udziale którego może nastąpić zwiększenie stężenia produktów pośrednich, a wfęc szybkości przebiegu cyklu kwasów trójkarboksylowych. Również ważnym ogniwem jest kwas a-keto-glutarowy, który tworzy się przez deaminację, lub w wyniku transaminacji glutaminianu. Wspomniana już wielokrotnie deaminacja asparaginianu do fumaranu umożliwia zwiększenie stężenia tego pośredniego produktu cyklu.

Modyfikacje cyklu kwasów trójkarboksylowych

Jak wspomniano, poza mitochondriami oraz chloroplastami roślin, gdzie cykl kwasów trójkarboksylowych odbywa się według pełnego mechanizmu, stwierdzono występowanie poszczególnych jego enzymów również w cytoplazmie, zwłaszcza komórek drobnoustrojów. W tych organizmach są spotykane pewne modyfikacje cyklu lub nawet tylko jego pojedyncze przemiany.

Fermentacja cytrynianowa

Wspomniano już o tzw. fermentacji cytrynianowej, przebiegającej w komórkach pleśni rodzaju Aspergillus, która znalazła .astosowanie

262