0000051

wagi między jego tworzeniem a wchłanianiem. U niemowląt i dzieci w wieku niemowlęcym w związku z nie zarośniętymi jeszcze w pełni szwami czaszkowymi towarzyszy wodogłowiu mniej lub bardziej wyrażone powiększenie części mózgowej czaszki, co nadaje temu zespołowi swoisty, nie spotykany nigdy poza okresem wczesnego dzieciństwa obraz chorobowy. Tak rozumianego wodogłowia nie należy utożsamiać z poszerzeniem przestrzeni płynowych czaszki wskutek zaniku lub niedorozwoju tkanki mózgowej, gdzie nadmierne gromadzenie się płynu ma charakter wtórny, związany z wypełnianiem pustych przestrzeni w czaszce.

Miejscem powstawania płynu mózgowo-rdzeniowego są głównie sploty naczyniówkowe. Wytwarza się on jednak również w przestrzeniach podpajęczynówkowych, przy czym odgrywa rolę zarówno dyfuzja, jak i czynności wydzielni-cze splotu. Krążenie płynu (z komór bocznych do komory III i przez wodociąg do komory IV, a następnie do zbiorników podstawy czaszki i na sklepistość mózgu oraz do przestrzeni płynowych rdzenia) możliwe jest dzięki stałemu pulsowaniu splotów naczyniówkowych zgodnie z falą ciśnienia tętniczego. Miejscem wchłaniania płynu mózgowo-rdzeniowego są przestrzenie na sklepistości mózgu oraz naczynia opon i mózgu.

Przyczynę wodogłowia stanowi w 95—99°/o zaburzenie w drogach krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego. Może być ono następstwem wad rozwojowych, procesów zapalnych lub guzów o.u.n.

Wady rozwojowe są powodem wodogłowia tzw. wrodzonego, które także może być skutkiem przebytych przez dziecko wewnątrzmacicznych procesów infekcyjnych, doprowadzających do zmian zapalno-wytwórczych pajęczynówki. Szczególnie często spotyka się te zmiany we wrodzonej toksoplazmozie. Podobne zmiany zapalno-wytwórcze wiodące do bloku przestrzeni płynowych mogą też być następstwem krwawień do przestrzeni podpajęczynówkowych. Ta przyczyna wodogłowia ma nierzadko związek z urazem okołoporodowym. Przyjmuje się, że wodogłowie wrodzone występuje z częstością 1—3: 1000 żywo urodzonych dzieci.

Przyczyną wodogłowia powstałego po urodzeniu (wodogłowie nabyte) są późno rozpoznane i niewłaściwie leczone bakteryjne zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Wodogłowie w przebiegu procesów nowotworowych o.u.n. wiąże się w sposób szczególny z guzami tzw. linii pośrodko-wej, których rozwój blokuje drogi krążenia płynu mózgowo--rdzeniowego.

Objawy kliniczne rozwiniętego wodogłowia u niemowląt są bardzo charakterystyczne. Składają się na nie: powiększenie mózgowej części czaszki, któremu towarzyszy rozstęp szwów czaszkowych, uwypuklenie się ciemiączka przedniego, otwarcie ciemiączka tylnego i ciemiączek bocznych. Na skutek zastoju w naczyniach żylnych wytwarza się w czaszce charakterystyczna siatka żył. Pojawia się objaw zachodzącego słońca (str. 29).

U dzieci w wieku poniemowlęcym powiększenie czaszki nie jest już tak wyraźne ze względu na częściowo już zarośnięte szwy. W tym okresie częściej też występują zmiany na dnie oczu pod postacią tarczy zastoinowej. U niemowląt z wodogłowiem są one rzadkością.

Rozpoznanie wodogłowia w stadium początkowym jest trudniejsze. Kierujemy się tu takimi objawami, jak uwypuklenie i napięcie ciemiączka przedniego, jego wielkość, tempo przyrostu obwodu głowy, pojawienie się objawu zachodzącego słońca, zahamowanie postępu w rozwoju psychoruchowym dziecka (ryc. 19). Przy ocenie należy uwzględnić od-

Ryc. 19. Dziecko z wodogłowiem we wczesnym stadium choroby. Ze zbiorów Kliniki Neurologicznej Instytutu Matki i Dziecka.

105