01107

146 [169-170]

obłąkanych i chronienie ślepców¹. Chorzy stanowią zatem tylko jedną z kategorii nieszczęśników dotkniętych złym losem, dla których otwarte były wrota średniowiecznych szpitali. Ten charakter przytułku rysuje się we wszystkich kategoriach średniowiecznych szpitali jako podstawowy. Nie podejmując tu obszernej problematyki szpitalnictwa w średniowiecznym Paryżu², tylko temu właśnie aspektowi życia szpitalnego poświęcimy nieco uwagi.

Po wielkim okresie fundacji szpitali, zamykającym się schyłkiem XIII w.³, następne dwa stulecia przyniosły jeszcze powstanie sporej liczby nowych szpitali, najczęściej zresztą drobnych instytutów charytatywnych. Nadal jednak pierwsze i zasadnicze miejsce przypada pozostającemu pod pieczą i nadzorem kapituły paryskiej i ulokowanemu w bliskim sąsiedztwie Notre-Dame szpitalowi Hótel-Dieu, który Jakub z Vitry wymieniał wśród najsławniejszych francuskich „hospitalia pietatis et domus | honestatis”⁴. Jest on nie tylko największym rozmiarami, ale też właściwym szpitalem Paryża⁵. Zachowuje on wprawdzie w pełni ów właściwy średniowiecznym szpitalom charakter przytułku dla ubogich, ale ma jednak pewną służbę lekarską⁶, nastawiony jest na zapewnienie chorym opieki. Przyjmuje pod swoją pieczę niedołężnych nędzarzy, ciężko chorych, podrzucone niemowlęta i dzieci bez opieki, kobiety w ciąży (specjalna sala jest dla nich zarezerwowana), natomiast nie przyjmuje lub przestał przyjmować - co zgodne jest z ogólną tendencją ewolucji francuskich Hótels-Dieu w późnym średniowieczu⁷ - pielgrzymów. Dla tych ostatnich w XIV w., dla wszelkich „povres passans”, przeznaczona jest większość pozostałych przytułków szpitalnych ze starym szpitalem--przytułkiem Saint-Jacques-du-Haut-Pas⁸ oraz założonym w pierwszej połowie XIV w. przez bractwo Św. Jakuba przytułkiem pielgrzymów⁹ na czele. Odrębne hospicja mają zgodnie z intencją swoich fundatorów dawać schronienie kobietom¹⁰, dawnym nierządnicom^2j, sierotom, które mają być oddawane na naukę rzemiosła^{11 12}, wreszcie zubożałym lub schorowanym członkom poszczególnych cechów rzemieślniczych¹³; licząc wszystkie fundacje doliczyć by się można w Paryżu kilku dziesiątków szpitali i przytułków¹⁴.

Oddzielna wzmianka należy się paryskiemu szpitalowi dla ślepców i leprozoriom Paryża. Założony przez Ludwika IX przytułek dla ślepców zgodnie z wolą fundatora miał dać schronienie 300 pensjonariuszom - stąd też jego nazwa Quinze-Vingts. Przeznaczony był dla ślepców pochodzących z Paryża, których przyjęcie podlegało akceptacji jałmużnika królewskiego, oraz dla pewnej liczby ludzi zdrowych - personelu szpitalnego, przewodników oraz żon ślepców. Mieli tam zapewnione mieszkanie (albo w głównym pomieszczeniu przytułku, albo też w oddzielnych domkach zbudowanych w pobliżu) oraz pewną rację żywności; mieli też jednak prawo żebrać po mieście. Kwestowano zresztą także po mieście w imieniu kongregacji (statuty zobowiązują do uczciwego zdawania rezultatów kwesty w ręce zarządzających)¹⁵.

Umieszczenie kilkuset ślepców w jednym miejscu stanowiło fakt frapujący dla współczesnych i często odnajdujemy świadectwo tego w literaturze średniowiecznej. I już w XIII w. znajdujemy u Rutebeufa szyderczy obrazek tego zgromadzenia 300 ślepców i codziennych kwest, jakich dokonują oni na rzecz Quinze-Vingts, trzema parami chodząc po Paryżu i lamentując, aby pobudzić litość przechodniów; dreptanie po omacku, potknięcia budzą jednak też drwinę i wesołość (będzie to przecie zresztą topos literatury farsowej)¹⁶:|

Li rois a mis en I repaire Mes ne sai pas por quoi faire,

Trois cens aveugles route a route,

Parni i Paris en vat trois paire,

Toute ior ne fine de braire;

Au trois cens qui ne voyent goute,

Li uns sache, li autre boute.

1

   Ioannis Lodovici Vivis Valentini De subventione pauperum libri II, Lugduni 1532, II, 2 (istnieje wiele wydań tego dzieła J. L. Vivesa).

2

   Cf. ogólną bibliografię francuskiego szpitalnictwa w średniowieczu w: J. Imbert, Les Hópitaux en droit canonique, Paris 1947 (Coli. 1’Eglise et 1’Etat au Moyen Age, t. VIII), s. 313 sqq.

3

   Ogólny przegląd szpitalnictwa paryskiego w XVII w. - D.-L. Mackay, Les Hópitaicc et la charite a Paris au XlII^e siecle, Paris 1923.

4

   Jacobi de Vitriaco Historia Occidentalis, cap. XXIX, [in:] L. Le Grand, Status d’Hótels-Dieu et de leproseries, Paris 1901 (Coli. de textes pour servir k 1’ćtude et k 1’enseignement de 1’histoire), s. 5.

5

   Antoine Astesan w swojej Eloge descriptif de la ville de Paris ... en 1451 (Paris et ses historiens, s. 540) opis tego „hospicium sanctum pro suscipiendis / Pauperibus factum” zamieszcza pod tytułem po prostu „hospitale”.

6

   Ibidem: Phisicus est etiam, nec non ciiurgiens, ambo / Aegrotis illis medici succurrere jussi, / Annua pro tali capientes praemia facto: / Sic et qui potus et qui medicamenta condit, / Ceteraque aegrotis medi-corum jussa ministrat”. Cf. Coyecque, op. cit., s. 97 sqq.

7

   Cf. Imbert, op. cit., s. 128.

8

   Du Breul, Le Theatre des antiąuitez de Paris, s. 435 - datuje założenie tego przytułku na XIII w., zaś Jaillot, Recherches critiąues, historiques et topographiques sur la ville de Paris, t. IV, s. 138, sądzi, że przytułek powstał już w XII w.

9

   Bulla fundacyjna z 20 lutego 1320 r. - Bibl. Nationale, Ms. Fr. 13638, i H. Bordier, La confrerie et 1’hópital Saint-Jacques-aux-Pelerins, „Mćm. de la Societe de 1’Histoire de Paris”, 1.1, 1875, s. 186 sqq.

10

   Np. szpital Św. Katarzyny na ul. Saint-Denis - L. Brióle, L 'Hópital de Sainte-Catherine en la rue Saint-Denis (1184-1790), Paris 1890, fundacje dla wdów - szpital Sainte-Avoie i des Haudriettes (Mackay, op. cit., s. 72 sqq.), szpital na ul. des Poitevins (H. Sauval, Histoire et recherches des antiquites de la ville de Paris, Paris 1724, t. II, s. 382), szpital Św. Magdaleny założony w 1316 r. z fundacji paryskiego mieszczanina Imberta des Lyons, aby biedne kobiety mogły tu znaleźć nocleg (M. Vloberg, De la Cour des Miracles au gibet de Montfaucon, Paris 1928, s. 40) etc.

11

   Szpital Filles-Dieu w 1360 r. został przeniesiony do wspomnianego wyżej szpitala Św. Magdaleny.

12

   O przytułku Św. Ducha - v. przyp. 1 i 2.

13

yc

Ordonnances des rois de France, t. IX, s. 167 - dla członków cechu pourpointiers; cf. G. Fagniez, Etudes sur l Industrie et la classe industrielle a Paris au XIII^e et XIV* siecle, Paris 1877, s. 31 sq. Ogólnie o takich przedsięwzięciach społecznych w rzemiośle średniowiecznym cf. G. von Schanz, Zur Geschi-chte der deulschen Gesellen- Verbandę, Leipzig 1877, s. 71 sqq., oraz A. Sapori, Iprecedenti delta previ-denza sociale nel Medioevo, [in:] Studi di storia economica medievale, Firenze 1940, s. 419 sqq.

14

W liczącej 25-30 tys. mieszkańców Tuluzie było w połowie XIII w. 15 szpitali, 7 leprozoriów i 6 rekluzji - J. H. Mundy, Charity and Social Work in Toulouse 1100-1250, „Traditio”, t. XXII, 1966,

s.    274. Zniszczenia, jakim uległy archiwa szpitalnicze Paryża, odstręczały do tej pory badaczy od podjęcia trudu zbadania całości szpitalnictwa paryskiego w średniowieczu; L. Le Grand, Les Maisons-Dieu et leproseries du diocese de Paris au milieu du XIV* siecle, „Mem. de la Societć de 1’Histoire de Paris”,

t.    XXIV-XXV, 1877-1878, stanowi podstawowy punkt wyjścia takiego obrazu.

15

L. Le Grand, Les Quinze-Vingts depuis leur fondation jusqu’a leur translation au faubourg Saint--Antoine, „Mćm. de la Socićtć de PHistoire de Paris”, t. XIII, 1886, i t. XIV, 1887; cf. także popularny wykład M. Barit, Les Quinze-Vingtz du XIII^e au XVIII^e siecle, Paris (1956).

16

   Rutebeuf, Oeuvres completes, ćd. A. Jubinal, Paris 1839 (Bibl. elzevirienne), s. 163.