0207

11.5.2. Narząd mowy

Narząd mowy jest schematycznie przedstawiony na ryc. 11.10. Pierwotną przyczyną powstawania głosu ludzkiego jest strumień powietrza przechodzący przez krtań. Przy wymawianiu głoski dźwięcznej, struny głosowe zostają wprowadzone w drgania impulsowe, zamykając i otwierając na przemian szparę głosową. W ten sposób strumień powietrza przechodzącego przez tę szparę zostaje zmodulowany, co wyraża się zmianami ciśnienia powietrza. Zmiany ciśnienia powietrza mają także charakter impulsowy, akustycznie odpowiadałby im szmer. O charakterze wydawanego głosu decydują rezonatory w postaci jam: gardzieli, nosowej i ustnej, kształtowanej odpowiednio ułożeniem języka. Jamy te odgrywają rolę rezonatorów wzmacniających niektóre częstotliwości, zawarte w zawiłym drganiu powietrza wychodzącego z krtani. Istnieje wiele sposobów zmieniania kształtu tych jam (rezonatorów), dzięki temu istnieją duże możliwości kształtowania różnego rodzaju dźwięków. Przy wymawianiu głosek bezdźwięcznych zasadniczą rolę spełniają podniebienie, zęby, wargi Wyróżniające się zakresy drgań rezonansowych, towarzyszące dźwiękom mowy ludzkiej, noszą nazwę formantów; decydują one o osobniczym charakterze mowy, dzięki którym można rozpoznać osobę mówiącą.

Ryc. 11.11. Metoda „visible speech” analizy mowy ludzkiej. M— mikrofon; F— filtry częstotliwości; żf — źródła światła; T — taśma światłoczuła.

Dźwięki mowy ludzkiej mają charakter niestacjonarny, zmieniający się w czasie, komplikuje to znacznie przeprowadzanie ich analizy. Przydatna w tym celu jest metoda zwana „visible speech”. Zasadę działania tego urządzenia tłumaczy ryc. 11.11. Zaczernienie błony fotograficznej zdaje sprawę z rozkładu częstotliwości w danej chwili, jak i ze zmienności ich w czasie.

Badaniami mowy ludzkiej zajmuje się nauka zwana fonetyką, natomiast badaniami przyczyn nieprawidłowości mowy oraz ich leczenia — foniatria.

Bolesław Kędzia

12. ZMYSŁ WZROKU

W zjawiskach wzrokowych procesy fizjologiczne i fizyczne tak są wzajemnie powiązane, że w wyjaśnieniu funkcji zmysłu wzroku nie sposób nie uwzględnić biofizycznych aspektów zagadnienia. Stąd w rozdziale tym wprowadzimy podstawowe pojęcia biofizyczne dot\-

214