0349

promieni nadfioletowych jest Słońce, które emituje cały zakres długości fal tego promieniowania, z czego jednak tylko fale o długościach powyżej 2,9 • 10~⁷m dochodzą do powierzchni Ziemi. Fale od nich krótsze są pochłaniane przez atmosferę. W warunkach laboratoryjnych otrzymuje się nadfiolet ze źródeł, którymi są ciała podgrzane do wysokiej temperatury (lampy łukowe) lub niektóre pary (najczęściej rtęci) pobudzane do świecenia na zasadzie elektroluminescencji. Do tej drugiej grupy źródeł promieni nadfioletowych należą powszechnie znane lampy kwarcowe (tzw. kwarcówki), mające zastosowanie w medycynie.

Zasada ich działania oparta jest na zjawisku świecenia luminescencyjncgo par rtęci wywołanego pod wpływem przepływającego przez pary prądu elektrycznego. Pomijając szczegóły konstrukcji łukowych lamp rtęciowych (opisane w podręcznikach szkolnych), należy nadmienić, że swoją nazwę zawdzięczają kwarcowi, z którego sporządzony jest palnik służący do generowania łuku rtęciowego. Kwarc, jak wiadomo, jest w przeciwieństwie do zwykłego szkła przeźroczysty dla promieni nadfioletowych.

W ostatnich czasach rozpowszechnione bywają także lampy ksenonowe wykonane również ze szkła kwarcowego. Źródłem nadfioletu jest tu świecenie luminescencyjne kse-nonu, spowodowane zachodzącymi w tym gazie wyładowaniami elektrycznymi. Widmo tego promieniowania jest bardzo zbliżone do słonecznego, stąd duża przydatność ,ych źródeł w celu uzyskania efektów podobnych do działania Słońca.

Zdolność przenikania przez materię, jak i efekty oddziaływania z nią, zależne są od energii kwantów promieniowania nadfioletowego, od długości fali. W związku z tym wyróżnia się w widmie nadfioletu 4 zakresy promieniowania, które cechują następujące właściwości:

1.    Nadfiolet A (UV A) o długościach fal od 315 nm do 390 nm (3150 A do 3900 A; jednostka 1 A odpowiadająca 10~¹⁰ m jest nadal często stosowana w określaniu długości fal optycznych i rentgenowskich) jest stosunkowo przenikliwy, przenika przez naskórek, odgrywając istotną rolę w pigmentacji skóry (opalenizna).

2.    Nadfiolet B (UV — B), (promieniowanie Dorno), którego zakres długości fal leży w granicach od 280 nm 315 nm (2800-3150 A), jest używany w terapii świetlnej (fizykoterapii) do leczenia krzywicy.

3.    Nadfiolet C (UV — C), charakteryzujący się długością fal w zakresie od 180 nm do 280 nm (1800-2800 A) jest znacznie mniej przenikliwy, gdyż zostaje pochłonięty przez naskórek. Wykazuje działanie bakteriobójcze i niszczące tkanki. Znajduje zastosowania w sterylizacji (boksy w szpitalach zakaźnych, narzędzia medyczne, żywność) oraz w leczeniu wielu chorób skórnych.

4.    Promienie Schumanna (1000-1800 A) są bardzo silnie pochłaniane przez powietrze atmosferyczne (przez cząsteczki tlenu).

Z bardziej poznanych właściwości — to działanie chemiczne, np. wytwarzanie ozonu i tlenków azotu.

Oprócz właściwości i działania biologicznego promienie UV wykazują wiele innych, istotnych z punktu widzenia biochemii. Z ważniejszych właściwości UV należy wymienić powodowanie rozkładu aminokwasów, kwasów nukleinowych, denaturację białek.

Mechanizm działania UV w powyższych przykładach polega na zerwaniu wiązań w pierwszej kolejności najsłabszych międzycząsteczkowych, a w dalszej silniejszych. Wskutek tego struktura zespołu cząsteczek rozpada się, a uwolnione aktywne grupy mogą tworzyć

23*

355