PB040608

Głównym źródłem promieniowania pozaziemskiego jest Słońce i przestrzeń kosmiczna. Promieniowanie słoneczne tylko w niewielkiej ilości dociera do powierzchni kuli ziemskiej. Ponadto część tego promieniowania jest odbita od powierzchni ziemi i rozproszona w atmosferze, a część pochłaniana przez ziemię.

fOOnm    3J5nm    1«ł00nm

280nm    3S0nm    780nm    3000nm

■*- Promieniowanie elektromagnetyczne    ►

Rys. 2.1. Podział widma promieniowania słonecznego (Van Kempen, 2001 - modyfikacja własna)

Do powierzchni ziemi dociera widmo promieniowania słonecznego o długości fali od 150 nm do 4000 nm. Promieniowanie o długości fali od 150 nm do 400 nm to promieniowanie niewidzialne — ultrafioletowe (UV), stanowi ono średnio 1 % widma słonecznego. Promienie o długości fali od 400 nm do 760 nm, będące światłem widzialnym, to 39% widma tego promieniowania. Promienie o długości fali powyżej 760 nm do 4000 nm to promieniowanie podczerwone (IR), mające działanie cieplne (rys. 2.1).

Promieniowanie widzialne zawiera 6 podstawowych kolorów, które zawierają się w przedziałach promieniowania:

•    380-435 nm = fiolet

•    435-500 nm = niebieski

•    500-565    nm = zielony

•    565-600    nm = żółty

•    600-630    nm = pomarańczowy

•    630-780    nm = czerwony

Niektórzy fizycy podają też siódmy kolor, czyli indygo, zlokalizowany między fioletem a kolorem niebieskim w paśmie promieniowania 480-500 nm.

Z kolei promieniowanie ultrafioletowe (UV) dzielimy na 3 frakcje:

•    frakcję A o długości fali od 400 nm do 320 nm; są to fale przenikające przez zwykłe szkło i mające słabą zdolność wywoływania odczynu rumieniowego

I om nanometr 00^-*) = I milimikrometr

•    frakcję IJ od 320 nm do 280 nm, tzw. promienie Dorno nic przenikające przez szkło, posiadające zdolność przeprowadzania prowitamin D w witaminy oraz właściwość wywoływania odczynu rumieniowego z następową pigmentacją skóry a także słabe działanie bakteriobójcze

•    frakcję C od 280 nm do 150 nm. posiadającą silne działanie bakteriobójcze, bakteriostatyczne i onkogcnnc; nie dochodzi ono prawie wcale do powierzchni ziemi.

Skład poszczególnych frakcji promieniowania ultrafioletowego w widmie słonecznym docierającym do powierzchni ziemi w naszej szerokości geograficznej przedstawia się następująco: A : B : C jak 1500: 1 ; 0,00001.

Osobnym zagadnieniem jest promieniowanie elektromagnetyczne, jonizujące (radioaktywne) oraz niejonizujące (radiofale i mikrofale) - vide rozdz. 10.5 i 10.6.

2.1.1. Wpływ promieniowania UV na zwierzęta

Wpływ promieniowania słonecznego na organizm zwierząt zależy od rodzaju promieni oraz od czasu i wielkości natężenia tego promieniowania.

Promienie ultrafioletowe wywołują przede wszystkim zmiany chemiczne w tkankach. Pod wpływem tych promieni występują u zwierząt zmiany skórne określane jako rumień słoneczny (eryirema solare), który utrzymuje się przez dłuższy czas po naświetlaniu w wyniku nadmiernego odkładania się melaniny powstałej w procesie utlenienia tyrozyny i pozostawia trwałą pigmentację w powierzchniowych warstwach naskórka. Ta pigmentacja skóry ma charakter odczynu obronnego i zapobiega skutkom intensywnego promieniowania. Dłuższe działanie promieni UV może spowodować stany zapalne skóry (dermatitis) przebiegające z powstawaniem pęcherzyków, a nawet martwicy skóry, przy jednoczesnym przedostawaniu się do krwi produktów rozpadu komórek, wywołując ogólne objawy chorobowe w postaci podwyższonej temperatury ciała, pobudzenia nerwowego, zaburzenia czynności przewodu pokarmowego, a nawet śmierci.

Spotęgowanie działania promieni UV występuje u zwierząt albino-tycznych lub częściowo albinotycznych karmionych roślinami zawierającymi substancje fotokatalityczne (fotosensybilizatory). Do takich roślin należą zarówno rośliny uprawne, m.in. gryka, lucerna, koniczyna biała, jak i niektóre zioła (np. dziurawiec). U zwierząt tych obserwujemy specyficzne zmiany na skórze zwane osutką gryczaną (fagopiryzmuś).

Ważną reakcją fotochemiczną wywołaną promieniami UV przebiegającą w skórze jest przemiana 7-dehydrocholesterolu w witaminę D3, zaś w