038 039

RotdtUllY

moc lub groźba jej zastosowania, b) manipulacja dobrami - pensje, ordery, awanse, mandaty, kary. nagrody, degradacje, tworzenie potępiającej lub dobrej opinii, c) autorytet - uznanie, lojalność. zgodność poglądów.

Teoria zajmująca się problemami władzy wyodrębnia m.in. problemy: a) kto panuje. czyli w czyim interesie władza jest sprawowana, b) kto rządzi, czyli kto podejmuje decyzje stanowiące treść władzy, c) przy pomocy jakich instytucji realizuje się panowanie za pośrednictwem rządzenia. Przy rozpatrywaniu tych problemów stosowane są róine kryteria, np. ekonomiczne, społeczne, polityczne, podkreślające efektywność. Wyróżniane są różne klasyfikacje władzy, teorie typów władzy - choćby państw niewolniczych, feudalnych, kapitalistycznych, socjalistycznych - czy formy państwowe, jak np.: demokracje, dyktatury, republiki, monarchie, rządy parlamentarne. gabinetowe, kanclerskie, prezydenckie, a także funkcje państwa, np. wewnętrzna I zewnętrzna, czy metody rządzenia oparte np. na doktrynie liberalizmu lub autarchll.

Zjawisko władzy ma miejsce prawie wszędzie, w każdym układzie społecznym, ale najważniejszym wyrazem władzy politycznej jest władza państwowa. Nikt od ulegania jej nie jest wolny. Jest ona jedyną, wyłączną i powszechną oraz nie znoszącą konkurencji. Różnicowanie władzy na np.: ustawodawczą i wykonawczą, sądowniczą, władztwo rządowej administracji ogólnej i specjalnej, samorządowej czy władztwo zakładowe lub mające miejsce w organizacjach społecznych itd. wyraźnie uwypukla rolę władzy państwowej w całokształcie życia społecznego. Od bazy. którą tworzy władza państwowa, zależą uprawnienia poszczególnych organów państwowych oraz prawa i wolności obywatelskie, a także formy działania partii politycznych, stowarzyszeń itd. Od przepisów prawnych wydawanych przez upoważnione przez państwo organy uchylić się nie można, gdyż władza państwowa jest władzą wszechogarniającą i przymusową.

LZjawlsko władzy łączy się ściśle z zagadnieniami jej sprawowania, treści, usprawiedliwiania i przyjmowania. Już Arystoteles (384-322) rozróżniał trzy podstawowe formy rządów: monarchię, arystokrację I politeję. a ich negatywny czy nawet zwyrodniały odpowiednik widział w tyranii, oligarchii i demokracji, w której uwypuklał element demagogii. Twierdził on. że człowiek ze swe) natury jest istotą polityczną i dążąc do współżycia tworzy różne związki, jak np. rodzinę z je) złożonymi stosunkami wewnętrznymi męża do tony, rodziców do dzieci, pana do niewolnika itd-; które w miarę rozwoju potrzeb i rozszerzania współpracy tworzą osady, miasta łączące się z kolei w państwa. Ludzie od prawa natury przechodzą do prawa stanowionego, określającego dokładniej reguły zachowania się grup i jednostek. Arystoteles podkreślał. te ta część obywateli państwa, która chce utrzymywać konkretny system czy ustróKjnusi być silniejsza niż ta część, która tego nie chce, a bezpieczne panowanie nad niewolnikami, którzy wyrokiem natury są skazani na pracę, zapewnić powinna władza spoczywająca w rękach warstw średnich, mogących najlepiej skonsolidować społeczeństwo wolnych obywateli.

Odpowiedź na pytanie, .co jest treścią, terenem i przedmiotem działania władzy?'. łączy się z podstawowymi zagadnieniami problemu wtadzy.Ala przykład au-

tor klasyczne) teorii podziału władzy - Charles Louis Monteiqu!eu 11689-1755) badając przejawy tycia społecznego w różnych okresach i rejonach Świata, a przede wszystkim Francji I Anglii, doszedł do wniosku, że władza chcąc byc trwałą musi zostać podzielona na trzy oddzielone od siebie I wzajemnie się ograniczające części (podmioty), czyli: ustawodawstwo, wykonawstwo 1 sądownictwjyT\vierdz|ł on. Ze .podział władzy zapobiega tyranii, a prawo jest wytworem istotnych potrzeb natury ludzkiej i jego istnienie należy uznać za konieczne'.

Karol Marks (1818-1883) traktował własność jako swego rodzaju władzę, szczególnie nad cudzą pracą. Wielu autorów 1 myślicieli bada różne aspekty istnienia władzy, z reguły uznając konieczność jej Istnienia. Wielu z nich podkreśla, te tylko władza zapobiega chaosowi i ubóstwu, prowadzi do rozwoju I wielkości, że bez władzy nie jest możliwe osiąganie zamierzonych celów, a także stwierdza, że każda władza ma naturalną skłonność do zmniejszania ogólnych swobód, gdyż ich istnienie utrudnia wykonywanie zadań i osiąganie celów, a co najmniej narusza spokó| społeczny. Największy teoretyk polityki, często uznawany za twórcę nowoczesnych nauk politycznych - Niccolo Machlavelli (1464-1527). traktujący władzę jako funkcję społeczną. środek sterowania zachowaniem I działaniem społeczeństwa, daje w/Cslędu rady. jak realizować i wykonywać władzę. Mówi m.ln. o oddzieleniu, jeśli to konieczne. polityki od moralności, o konieczności uznania istniejących warunKówza punkt wyjścia wszelkiej działalnoścTpoIltycznej. Podkreśla, że atrybutem władzy jest przymus i przemoc a prestiż posiada ten. kto dysponuje siłą zbrojną lubple-hiędzmii potężni zaś zawsze mają rację i choćby dlatego należy Ich traktować z respektem. Motorem wprawiającym w ruch namiętności i energię jest interes. O środkach decyduje skuteczność, a w polityce - sukces usprawiedliwia wszystko. Polityka z natury nie jest czymś moralnym lub niemoralnym, gdyż jest zupełnie inną dziedziną. Czyny ocenia się z punktu widzenia skuteczności, nie metod działania, choć I one mogą odgrywać określoną rolę w ocenianiu. Człowiek jest z natury zly i powinien się bać nieprzestrzegania prawa tworzonego przez władzę, a za nieposłuszeństwo powinien być karany. Życie nie jest ułudą, a jego prawdą nie jest to. co być powinno, ale to - co jest. Życzeń nie należy brać za rzeczywistość. Wielu autorów podkreśla, że każda władza demoralizuje, a absolutna - absolutnie. Zgadzając się z tymi poglądami lub nie. można stwierdzić, te problemy treści władzy były. są 1 zawsze będą czołowymi problemami żyda społecznego, nauk prawnych, a także funkcjonowania administracji publicznej.

Uzasadnienie, czyli usprawiedliwienie, władzy sięga początków jej istnienia. Każda epoka w określony sposób usprawiedliwia istnienie władzy I daje odpowiedź na pytanie.- .co/kto daje tytuł do jej narzucania)' Na przykład kanoniki widzieli pod-stawę władzy w woli Boga I konieczności ograniczania grzesznej natury ludzkiej, a legaliści upatrywali ją w woli ludu. w wybieraniu 1 delegacji. Problem uzasadniania władzy łączył się z obroną własności prywatnej w naukach burżuazyjnych. marksiści zaś wiązali kwestię władzy z Interesami klasowymi, przeciwieństwami między proletariatem a właścicielami kapitału oraz koniecznością dojścia do państwa uspołecznionego. działającego w interesie ogólnym. Marks, swoimi rozważaniami o władzy

39