092

Znak gatunku stali narzędziowej stopowej do pracy na zimno składa się z liter i z liczby. Litera N na początku znaku oznacza stal narzędziową stopową do pracy na zimno. Następne litery znaku informują o najważniejszych pierwiastkach stopo, wych, którymi są: M - mangan, S - krzem, C - chrom, W - wolfram, L - molibden, V - wanad, P - grupa pierwiastków chrom + nikiel + wanad, Z - grupa pierwiastków krzem + wolfram + wanad. Liczba, która może być umieszczona po literach, umożliwia odróżnienie gatunków stali zawierających te same pierwiastki, lecz w różnych ilościach (np. w stalach NC4, NC5, NC6, NC11 liczby oznaczają numer stali w grupie stali chromowych a nie zawartość pierwiastka).

Przykładowe zastosowanie na narzędzia skrawające różnych gatunków stali narzędziowych stopowych oraz ich skład i twardość w stanie zahartowanym przedstawiono w tabeli 6.2.

Tabela 6.2

Wybrane gatunki stali narzędziowych stopowych i ich zastosowanie

Znak gatunku	Zawartość pierwiastków stopowych w %	Twardość w stanie zahartowanym HRC	Zastosowanie
NMV	C 0,80	61	Długie gwintowniki, rozwiertaki ręczne, frezy do drewna
NCV1	C 0,80 Cr 0,4-0,7 V 0,15-0,3	59-61	Piły tarczowe, taśmowe, ręczne do drewna
NCMS	C 0,75-0,85 Cr 1,3-1,65 Mn 0,9-1,20 Si 0,4-0,7	63	Większe gwintowniki i narzynki
NC11LV	C 1,5-1,7 Cr 11,0-13,0 Mo 0,7-1,0 V 0,60-0,80	60	Przeciągacze, frezy, rozwiertaki
NC6	C 1,3-1,45 Cr 1,3-1,6 V 0,1-0,25	62	Gwintowniki, frezy, narzynki, rozwiertaki, noże do głowic fre-zarskich, piły tarczowe do metali
NW1	C 1,1-1,25 W 1,0-1,5	62	Frezy, ostrza wymienne do frezów, wiertła, rozwiertaki, nawiertaki, pogłębiacze, gwintowniki, piły ręczne i maszynowe do metali

Wspólną cechą stali narzędziowych stopowych jest to, że odznaczają się większą odpornością na temperaturę niż stale narzędziowe węglowe. Stale narzędziowe węglowe wykazują zmniejszenie wytrzymałości i twardości przy temp. 200°C, a narzędziowe stopowe od 300 do 350°C. Nie jest to jednak na tyle wysoka temperatura, aby pozwoli-j_a na znaczne zwiększenie wydajności skrawania.

Dodatnią cechą tych stali jest duża odporność na zmiany kształtu i wymiarów po hartowaniu oraz dość duża odporność na ścieranie. Stąd też stale te są głównie wykorzystywane do wyrobu narzędzi przeznaczonych do obróbki ręcznej - zwłaszcza dużych _narzynek i gwintowników - oraz narzędzi do obróbki materiałów łatwo skrawalnych.

6.3. Stale szybkotnące

Nazwa „stale szybkotnące” wskazuje, że wykonane z nich narzędzia mogą skrawać z dużą szybkością. Przez obróbkę cieplną można tym stalom nadać dużą twardość, która maleje tylko nieznacznie jeśli narzędzie nagrzeje się do temperatury czerwonego żaru skutkiem tarcia o skrawany materiał. Stale niestopowe i niskostopowe w tych warunkach szybko tracą twardość, a wykonane z nich narzędzia tępią się. Podstawowymi własnościami stali szybkotnących są: zdolność zachowania twardości i odporności na ścieranie przy temperaturach do 57CH-630°C. Te własności nadaje stalom szybkotnącym twarda i nie mięknąca pod wpływem odpuszczania osnowa, w której rozmieszczone są twarde węgliki. Brak mięknięcia osnowy stali przy nagrzaniu do tak wysokiej temperatury jest spowodowany wystąpieniem efektu twardości wtórnej. Polega on na wydzielaniu z martenzytycznej osnowy w temperaturach 56(K580°C niezależnie zarodkujących węglików typu MC i M₂C (W, Mo), które powodują wzrost twardości stali. Przykład zmian ilości węglików i twardości stali SW18 z temperaturą odpuszczania ilustruje rysunek 6.1.

1. Zmiany ilości węglików i twardości stali szybkotnącej SW18 z temperaturą odpuszczania [18]

fys. 6.

89