10049

C\L WSTĘP

innych składników struktury powieściowej. Szereg uwag _n, ten temat poczyniła Anna Martuszewska w książce Poetyk, polskiej powieści dojrzałego realizmu ,1876    1895). wyd_anei

w roku 1977. Tematem istotnym tej fazy badań nad Pruscy i Lalką staja sie także zagadnienia recepcji. Zainteresowanie nimi inicjował Henryk Markiewicz jeszcze w 1951 roku [..Lalka" Bolesława Prusa), znaczenie jednak tej problematyki przyrasta nieustannie wraz ze zwiększaniem się oddziaływania powieści Prusa w czasie i przestrzeni^m.

W związku ze stuleciem wielkich powieści pozytywistycznych ukazały się trzy zbiory prac pokonferencyjnych ^U2. które potwierdziły żywsze na warsztatach historycznoliterackich zainteresowanie Lalką niż obiema konkurującymi z nią ..jubilatkami" powieściowymi, tj. Trylogią Sienkiewicza i Nad Niemnem Orzeszkowej. Niezależnie od rocznicy, choć w bliskim jej sąsiedztwie czasowym, powstały trzy osobne książki o ar-

¹²¹ Do prac tego rodzaju należy min. J. Kulczycki ej- Sa-1 o n i. Bolesław Prus w oczach potomnych [w:] Z polskich studiów' slawistycznych. Warszawa 1963, część druga, s. 129    146 oraz

E. Pieścikowskicgo. Z dziejów recepcji twórczości Bolesława Prusa (do roku 1912), „Przegląd Humanistyczny" 1983, nr 9/10. s. 179—192.

¹²² Są to: „Lalka i inne. Studia u- stulecie polskiej powieści realistycznej, pod redakcją Józefa Bachorza i Michała Głowińskiego, Warszawa 1992 (pokłosie konferencji zorganizowanej w dniach 8    10

maja 1988 r. w Gdańsku przez Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Gdańskiego i Pracownię Poetyki Historycznej Instytutu Badań Literackich PAN w Warszawie); Nowe stulecie trójcy powieściopisarzy, praca borowa pod redakcją naukową Andrzeja Ż. Makowieckiego, InTfo ?^{92 (pl}°? ^konfercncJⁱ zorganizowanej w dniach 4 6 li-i'£u¹1^a d⁹⁸i⁷J ." ^Warsz?^w,c P^rzc7- Zakład Literatury Pozytywizmu Kf]¹ Instytutu Literatury Polskiej Uniwersytetu Wars/aws-, - k Bolesław I rus. / worczosc i recepcja, pod redakcia Eugenii

z^Ł°1987' r^S,aw^mNr ^ ^Lu»lin . '993 YmateT.y s^LuS

Poskiei iJrs te ^organizowanej przez Instytut Filologii

ans iŁT ^T—»

CXLI

p*

pj

/ DZIEJÓW RECEPCJI

cydzicle Prusa'²³. Publikacje te oraz liczne artykuły i studia w czasopismach naukowych'²⁴ świadczą, że po okresie rozważali nad realizmem Lalki i obrazem społeczeństwa w tej powieści nadeszła faza pytań o jej sensy paraboliczne, o jej problematykę psychologiczną i egzystencjalną oraz o to, co jest jej epistemologią, ,.a co w nowszych badaniach nad nią występuje pod nazwami: gra iluzji i deziluzji. dialektyka, wieloznaczność, polifonia, migotliwość... I skoro przestaje już być modne, niech padnie nawet to słowo: w samej powieści tkwiąca jej potencjalna dekonstrukcyjność to, że Wokulski wydaje się herosem i neurotykiem, Rzecki dużym dzieckiem i ironistą, Izabela salonową lalką i «dziwną kobietą» (jak mówi o niej Ochocki), Warszawa miastem ohydnym i przytulnym, świat terenem praw nieugiętych i nieprzewidywalnego przypadku”¹²⁵.

Po II wojnie światowej Lalka zdecydowanie przekroczyła polskie rubieże językowe. O ile do wojny istniały dwa tylko

i to raczej już zapomniane jej tłumaczenia (na rosyjski w roku 1890 i na czeski w 1902), o tyle w' latach następnych liczba przekładów zwielokrotniła się. Są to tłumaczenia na angielski (wyd. w Stanach Zjednoczonych. 1972), armeński (1975, przekład z rosyjskiego), bułgarski (1955), ponownie czeski (1949    1950), estoński (1957), francuski (1962—1964),

gruziński (1969), litewski (1957). łotewski (1963), niemiecki

¹²³    Są nimi: Tadeusza Budrewicza ..Lalka . konteksty stylu.

Kraków 1990; Ewy Paczoskicj „Lalka", czyli rozpad świata. Białystok 1995; Zbigniewa Przybyły „Lalka" Bolesława Prusa. Semantyka kompozycja    konteksty. Rzeszów lvz>.

¹²⁴    Ich wykaz znajduje się w spisie Ważniejszych opracowań po

"'"'Ąn^kMa r k i e w i c z. Co się stało z Markiewicz, Literatura i historia. Kraków 1J94, s. -    •    ‘ ‘

(jej wersja wcześniejsza ukazała się w, „Twórczości    » j

przynosi krytyczne omówienie stanu badan nad Lalką p J światowej, a szczególnie w ostatnich kilkunastu latach in c .y g interesowania się nią jako powieścią ukrytych znaczcn.