IMGD37

Jacek Szmatka

Jfó* poprzedniego założenia. Jeśli role społeczne są jedynym składnikiem struktuiy trapy. I należy przypuszczać, że są one w jakiś sposób uporządkowane, że istnieje właśnie struktura tych ról. [..]

Skoro, jak ustaliłem, role społeczne (funkcjonujące w obrębie struktury grupy i tworzące tę strukturę) tworzą pewne konfiguracje, zachodzi pytanie, czy nie irtoź* 9 by dokonać mniej lub bardziej precyzyjnej typologii owych konfiguracji. „Ogól-ny obraz |...| jest obrazem specjalizacji i komplementamości - pisze R. F. Bałeś ([y|. i 442) - w którym przywódca zadaniowy koncentrując się na zadaniu odgrywa bardziej agresywną rolę, osoba zaś najpopularniejsza bardziej skoncentrowana jest na problemach społeczno-emocjonalnych nagradzając innych i odgrywa bardziej pasywną rołę" Pódobnie pisze Slater (/I37/, s. 303): „Różnicowanie się ról w grupach |_J wydaje się być dwudzielne na aktywnego «specjaiistę zadaniowego» i osobnika najbardziej popularnego". Osoby, o których piszą Bales i Slater. są przywódcami określonego rodzaju, zajmują więc najwyższą pozycję na skali odpowiedniego rodzaju aktywności. Ponieważ jednak mamy do czynienia ze stopniowalnością owej aktywności można by powiedzieć, iż w grupach (ich strukturach) istnieje dwudzielny, skończony podział struktury według wyżej wymienionych właściwości. Przyjmujemy więc trzecie założenie, iż struktura małej grupy jest w sposób dwudzielny i skończony podzielona na instrumentalne i ekspresyjne podstruktury ról.

Zjawiska, o których mówi się w założeniu 3. to znaczy określone podstruktury ról społecznych posiadają w stosunku do grupy jako całości oraz w stosunku do samych siebie wyraźnie eufunkcjonalny charakter. Na przykład analiza funkcjonowa-pBŁgHipy dokonywana z określonego punktu widzenia prowadzi do wniosku - pisze HpiNM’ *- 10) - że mamy do czynienia z problemami dwojakiego rodzaju: w każ-Rfcfgnipie istnieją problemy związane z osiąganiem celu i przystosowaniem się do pewnych zewnętrznych w stosunku do grupy wymogów oraz problemy obejmujące wewnętrzna integrację, redukcję wewnętrznych napięć i tym podobne. Rozwiązanie problemów pierwszego rodzaju wymaga odpowiedniej działalności zadaniowej, to ^^HjH&ńłKjonowania instrumentalnej podstruktury ról. problemy drugiego rodza-9Hjlw natomiast rozwiązane dzięki funkcjonowaniu ekspresyjnej podstruktury ról|6f; zob. też f 137]). W tym znaczeniu obie podstruktury ról są eufunkcjonalne 1 rawonku do grapy jako całości. Są one także euftinkcjonalne w stosunku do samych web*i Każda akryun łśc zmierzająca do osiągnięcia celu. czyli działania zawodowe. HHm wewnętrznych napięć czy wrogości. Jednakże kompleks zjawisk, dzia-bi związanych z ekspresyjną podstnrkturą ról. powoduje, iż owe napięcia i wrogo-HMafe stęnatyle silne, aby instrumentalna podstruktura ról nie była w stanie ijranwać. W tym i tylko w tym znaczeniu możemy mówić, iż ekspresyjna pod-||Pf——f—łccjonalna w stosunku do podstruktury instrumentalnej. |...| tanczac trudności pojawiają się wówczas, kiedy odwrócimy powyższą | c/> instrumentalna podstruktura ról jest eu funkcjonalna w sto-podundaury roi W wypadku tego rodzaju relacji możemy i istnienie ekspresyjnej podstruktury ról ma sens jedynie te

względu na obecność podstruktury instrumentalnej. Nie jest to więc relacja fimin jl w żadnym z możliwych znaczeń. (Ponadto mamy tutaj do czynienia z określonym konfliktem. Oba rodzaje problemów, instrumentalne i ekspresyjne, są sprzeczne H sobą: obie podstruktury zachowują wprawdzie względną równowagę, lecz równowaga ta ma wyraźnie konfliktowe podłoże).

Rozważania powyższe sugerują, że jesteśmy uprawnieni do przyjęcia założenia - 4, iż istnienie instrumentalnej i ekspresyjnej podstruktury ról w małej grupie społecznej jest niezbędne z punktu widzenia poprawnego funkcjonowania grupy.

Jeśli chcemy, aby proponowany model pojęciowy małej grupy społecznej był względnie kompletny, należy także przyjąć założenie o istnieniu tych elementów stratyfikacji² (a więc i o istnieniu stratyfikacji w ogóle), które są bezpośrednio związane z problemem różnicowania się ról. Należy przypuszczać, iż (niezależnie od tego. że grupa jako całość będzie posiadać pewną stratyfikację) w obrębie każdej z dwóch możliwych podstruktur ról będziemy w stanie wyróżnić stratyfikację statusów poszczególnych jednostek. Oznacza to, że na przykład w podstrukturze instrumentalnej będziemy mogli wyróżnić pewien hierarchiczny układ statusów poszczególnych jednostek, określanych ze względu na działania charakterystyczne dla ról lej p«§j struktury, na którego wierzchołku znajdować się będzie osobnik o najwyższym statusie w tej podstrukturze, określany przez innych członków grupy jako przywódca zadaniowy. Podobnie w podstrukturze ekspresyjnej powinna być możliwa do wyodrębnienia jej stratyfikacja, w której przywódcą emocjonalnym byłby osobnik o najwyższym statusie w tej stratyfikacji. Przyjmijmy zatem założenie - 5. że każda z dwóch podstruktur ról posiada stratyfikację, w której osobnikiem o najwyższym statusie będzie odpowiednio albo osobnik uznany za przywódcę zadaniowego, albo osobmfc uznany za przywódcę emocjonalnego.

Ostatnim założeniem, które chciałbym wprowadzić do charakteryzowanego modelu, jest założenie o źródłach istnienia analizowanego zróżnicowania ról Otóż. jak wynika z szeregu prac Balesa (III), s. 300; [7], s. 111-161) oraz komentarza w H sprawie zamieszczonego przez Burke’a, tendencja do różnicowania się ról jesl^M tendencją całkowicie ogólną, uzależnioną raczej od istoty fundamentalnych proan sów społecznych, wspólnych wszystkim systemom społecznym, nie zaś od wieł^ różnic pomiędzy ludźmi, pierwotnych oczekiwań kulturowych czy poszczególny^ wymogów danego zadania” (J23J, s. 380). Łatwo zauważyć, że założenie 141 założenie — 5 modelu pojęciowego wprowadza nas w jeden z najbardziej charak*gy stycznych problemów funkcjonalizmu: problem imperatywów funkcjonafaqpn czy systemu społecznego. Założenia tamte miałyby jednak peryferyjne gdyby nie założenie, że cechy, o których była wyżej mowa, są właśctMhj małym grupom społecznym. |...| I tak - jak wcześniej założyłem I na mikrostruktur społecznych główną strukturą pośredniczącą pomiędzy mikrostrukturami (które w tym wypadku są właśnie owymi zj* mi, a nawet społeczeństwem) są instrumentalne i ekspresyjne rattj za wielkich grup społecznych ujawnia natomiast istnienie I