IMGD45

Jacek Szmatka

cieplej atmosfery i do zmniejszania napięć wewnętrznych. Przywódca instrumentalny Jest to osobnik pełniący rolę instrumentalną o najwyższym (z punktu widzenia swej roli) statusie w grupie.

Podobnie należałoby zdefiniować przywódcę ekspresyjnego. Jest to, jak widać, dość szczególny sposób widzenia przywództwa w grupie. [...]

Spróbujmy na wstępie zdefiniować w sposób operacyjny zgodność opinii członków grupy. O grupie możemy mówić, iż charakteryzuje się wysokim lub niskim stopniem zgodności opinii, w zależności od tego, czy członkowie tej grupy wykazują (lub nie) zgodność, odpowiadając na pytania: a. „Kto poddaje najlepsze pomysły dotyczące rozwiązania problemu?" Proszę uszeregować członków grupy (na odpowiedniej skali), włączając siebie samego; b. „Kto w najlepszy sposób przewodniczy dyskusji i najefektowniej nią steruje?”. Proszę uszeregować... O wysokim lub niskim stopniu zgodności decyduje współczynnik zgodności M.G. Kendalla, za pomocą którego dokonuje się odpowiednich obliczeń⁷. Chodzi tutaj zatem o zgodność opinii w sprawie dotyczącej działalności instrumentalnej członków grupy, dokładniej: o zgodność oceny (uszeregowania) poszczególnych członków grupy na skali działalności instrumentalnej. Wpływ zgodności opinii w istotny sposób wpływa na charakter i stopień różnicowania się ról. Otóż wysoki stopień zgodności opinii powoduje, że zróżnicowanie ról w grupach jest najczęściej dwudzielne (na instrumentalne i ekspresyjne podstruktury ról). Istnieje też prawdopodobieństwo, że w grupie o wysokim stopniu zgodności opinii zróżnicowanie ról w ogóle nie będzie miało miejsca (zob. [137]; [II]). Tymczasem niski stopień zgodności opinii członków grapy powoduje, że zróżnicowanie ról jest najczęściej trójdzielne - na instrumentalną, ekspresyjną i aktywno-dewiacyjną podstrukturę ról ([137]; [11]).

Zróżnicowanie może być silniejsze lub słabsze także w tym sensie, że obie (lub trzy ) podstruktury ról są bardziej lub mniej niezależne, odrębne od siebie. W skrajnych wypadkach podstruktury ról mogą być albo antytetyczne, albo się ze sobą pokrywać (brak zróżnicowania). Jak stwierdzili Slater i Bales, im niższy jest stopień zgodności opinii członków grupy, tym silniejsze jest zróżnicowanie ról w tej grapie. Silne zróżnicowanie ról przejawiające się w silnej specjalizacji poszczególnych pi pełnionych przez członków grupy powoduje z kolei, że ludzie w takiej grupie charakteryzować się będą wysokim stopniem autorytaryzmu i „sztywnością” osobowości mierzonymi na skali autorytaryzmu F (1137], s. 307-308).

Wracając natomiast do poprzednich zależności, grupa o wysokim lub niskim stopniu zgodności opinii posiadać będzie odpowiednio albo przywódcę instrumentalnego i przywódcę ekspresyjnego, albo poprzednich dwóch oraz tak zwanego aktywnego dewianta. Rzadkim wypadkiem, związanym z brakiem zróżnicowania ról jea sytuacja, w której w grupie znajduje się jeden przywódca pełniący wszystkie funkcje (instrumentalne i ekspresyjne/.

Wohrw zmiennej zwanej uprawomocnieniem działalności instrumentalnej badał . [241; [25]). Wykorzystując pomysł S. Verby [160], wprowadził'®¹ problemu pojęcie „g^upa o wysokim lub niskim stopniu praw®^-

mocnoćci aktywności zadaniowej” (high or Iow łask legiiimacy group). „Nasza miara prawomocności aktywności zadaniowej - pisze Burkę (|23], s. 386) - pochodzi od oceny (dokonanej przez obserwatora), w jakim stopniu członkowie grupy okazują w swoich interakcjach akceptację tak zwanej etyczności zadaniowej fiask ethicY. w jakim stopniu zajmują się wykonywaniem zadania |...|, dochodzą do wniosków dotyczących tego zadania, osiągają zgodę, unikają nieporozumień, oceniają twój stosunek do celu czy do zadania w różnych momentach czasowych (tóżnych stadiach wykonywania tego zadania) i tak dalej. Zajmowanie się i akceptacja tej «ctyczności zadaniowej* są traktowane jako podstawa uprawomocnienia działalności zadaniowej w grupie [...)”. Zmienna ta, jak dowodzi Burkę, w istotny sposób modyfikuje analizowaną relację jednostki i mikrostruktur społecznych oraz w tenże sam sposób wpływa na cechy i charakterystyki struktur pośredniczących 1.

Po pierwsze, nieprawomocność ról instrumentalnych w danej grapie powoduje, że zwiększona aktywność zadaniowa przywódcy instrumentalnego jest połączona z odpowiednim zmniejszeniem jego aktywności spoleczno-emocjonalnej, co prowadzi do wzrostu zróżnicowaniu ról w grupie [24].

Po drugie, sytuacja, w której role instrumentalne są nieprawomocne, powoduje, że ich pełnienie wywołuje napięcia w grupie i wrogość w stosunku do osoby pełniącej taką rolę [25],

Po trzecie, jeśli istnieją przeszkody w okazywaniu przywódcy instrumentalnemu wrogości (a te istnieją prawie zawsze - twierdzi Burkę), to wrogość ta ulega przemieszczeniu na „kozia ofiarnego", to znaczy osobę należącą do najniższych warstw stratyfikacji grupy.

A zatem, po czwarte, im bardziej intensywna jest działalność przywódcy instrumentalnego, tym silniejsza będzie wrogość skierowana na osoby o niskim statusie.

Stąd, po piąte, wzrastającej aktywności przywódcy instrumentalnego towarzyszy malejąca wrogość skierowana w jego kierunku.

Dzieje się tak dlatego, że, po szóste, im większa wrogość skierowana jest w stronę osoby o niskim statusie, tym mniejsza wrogość skierowana jest w stronę przywódcy instrumentalnego [25]. Wszystkie te zależności są ważne jedynie w warunkach niskiego uprawomocnienia działalności instrumentalnej w danej grapie. [...]

Cecha grupy, którą nazwano zgodnością opinii jej członków, to współczynnik (czy też pewien poziom, stopień) zgodności ocen działalności instrumentalnej ofa* ków grupy, dokonanych przez poszczególnych członków tej grupy. W grę wchodzić będzie więc zgodność w kwestii szczególnego rodzaju. Rzecz jasna, zgodność opinii jest cechą stopniowalną, więc dokładniej należałoby mówić o wysokiej, średniej, niskiej i tak dalej zgodności. Fakt, że zwrot ..zgodność opinii" występowa! w tyra tekście (podobnie jak w tekstach analizowanych) w znaczeniu wysokiej zgodności opinii, jest jedynie wynikiem pewnych przyzwyczajeń językowych.

Druga cecha grupy, modyfikująca funkcjonowanie struktur pośredniczących | została nazwana uprawomocnieniem działalności zadaniowej, instrumentalnej w danej grupie społecznej. Jest to - zgodnie z definicją, którą w tym miejscu wprowadzam