Pawluczuk Socjologia3

role społeczne są skumulowane, sprzężone i wszystkie układy ról zamknięte w granicach społeczności, nie wychodzą poza nią. Ten typ więzi społecznej, której zasadniczym elementem są „całościowe” kontakty psychiczne, można przeciwstawić zarówno stosunkom społecznym polegającym na obiektywnych, niezależnych od świadomości jednostek relacjach pomiędzy poszczególnymi grupami i klasami społecznymi, jak też „odper-sonalizowanym” więziom ideologicznym, polegającym na identyfikowaniu się jednostki z grupą wykraczającą daleko poza krąg osobistych znajomych, oraz psychicznym kontaktom cząstkowym, polegającym na zainteresowaniu tylko pewnymi cechami osobowości (np. w stosunkach między urzędnikiem i petentem, w grupach hobbystów itp.).

W tradycyjnej społeczności opartej na gosjbodarce naturalnej i izolowanej kulturowo od szerszego świata krąg osobistych znajomych, których zna się od dzieciństwa do chwili śmierci, na co dzień obserwowanych i ocenianych, wyznacza w zasadzie zakres kontaktów, w obrębie których odbywa się wymiana wszelkich dóbr i wartości, zaspokojenie wszelkich potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturowych. W tradycyjnej społeczności wiejskiej kontakty z pozawiejskim szerszym środowiskiem — aczkolwiek zawsze istniały¹ — były jednak na tyle słabe i nieznaczne, iż nie zagrażały wewnętrznej spoistości i integracji grupy, nie zagrażały trwaniu jej tradycji, autorytetów, światopoglądu. O specyfice więzi społecznej w tradycyjnej społeczności terytorialnej może więc być mowa o tyle, o ile społeczność ta jest społecznie i kulturowo izolowana. Przy daleko posuniętej izolacji wszelkie stosunki społeczne kształ-

tujące sit_t* W wyniku jakiejkolwiek bądź działalności — ekonomicznej, kulturalnej, religijnej, rozrywkowej, towarzyskiej — ulokowane są w tej samej zbiorowości „osobistych znajomych” działającej jednostki i poza tę zbiorowość nie wychodzą lub wychodzą w stopniu nieznacznym. W ten sposób więź łącząca jednostkę ze społecznością jest bardzo silna. „Zamknięta i zupełna społeczność wiejska obejmowała jednostkę ludzką we wszystkich jej zainteresowaniach życiowych i zainteresowaniom tym nadawała jednolity kierunek. (...] Każde działanie jednostki odnoszone było przez współtowarzy-szów do jej całkowitej roli społecznej. Wybitność ekonomiczna nie mogła więc być w kolizji z wymaganiami dobrego sąsiada, głowy rodziny i członka tej samej grupy religijnej" ^x.

MONOKULTUROWOSC

Wszyscy członkowie tradycyjnej społeczności terytorialnej należą do tej samej kultury w każdym znaczeniu tego terminu: posługują się tym samym językiem, korzystają z zasobów kulturowych tej samej tradycji, wyznają ten sam światopogląd, czczą te same świętości i szanują te same autorytety, posługują się tym samym, najczęściej przekazanym przez tradycję, systemem środków produkcji i organizacji pracy, jak również całością wytworów wchodzących w zakres tzw. kultury materialnej. Monokulturowość, tak jak i wyłączność całościowych stosunków wewnątrzgrupowych, zostaje rozbita poprzez wejście społeczności w kontakt z ogólnonarodowym rynkiem i idącymi w ślad za tym procesami urbanizacji⁵.

* J. Chałasiński: Młode pokolenie chłopów t. I. Warszawa 1938. s. IM . 137.

* Warto odnotować szczególnie ciekawe pozycje ukazujące ten proces na przykładzie wsi polskiej. Jest to przede wszystkim praca O. Mar-

t — Światopogląd jednostki...

Charakter tych kontaktów, preede wszystkim zai kontaktów prowadzących do wymiany wartości kulturowych, ukazuje praca J. St. By-stronla: Kultura (udowa. Warszawa 1936.