74609 socjologia3 (2)

Role społeczne i struktury ról 149

Jak w danej sytuacji inne osoby mogą wykryć stan scalenia się jednostki z jej rolą? Ralph H. Turner przytacza jedenaście różnych warunków, których spełnienie sprzyja utożsamieniu przez członków danej grupy społecznej roli, jaką pełni dana jednostka, z nią samą, z jej jaźnią:

1.    Mało elastyczne powiązanie aktorów z poszczególnymi rolami, co w praktyce oznacza ograniczone możliwości zmiany ról, odrzucenia jednych i przyjęcia innych. Odpowiada temu sztywność struktury społecznej, czyli istnienie w niej bardzo wyraźnych barier uniemożliwiających przepływ jednostek między warstwami i poszczególnymi segmentami struktury.

2.    Możliwość wszechstronnego i całkowitego odróżnienia danej roli od innych, możliwość wyraźnego zdefiniowania roli.

3.    Silna konfliktowość różnych ról jednostek. Zjawisko to ma swoje analogie na poziomie grup społecznych, w których stan silnej identyfikacji jednostki z grupą pojawia się między innymi wówczas, gdy wystąpi zagrożenie zewnętrzne grupy, spowodowane na przykład konfliktem społecznym.

4.    Wysokie i zgodne oceny skuteczności roli.

5.    Duży stopień trudności odgrywania roli.

6.    Duiy stopień spolaryzowania ocen roli w kategoriach „korzystna-niekorzystna”.

7.    Duży stopień spolaryzowania społecznej rangi roli.

8.    Duży stopień potencjalnej władzy przypisanej do roli.

9.    Duży stopień uznania społecznego wiązanego z rolą.

10.    Duży stopień identyfikacji członków grupy z osobą pełniącą daną rolę.

11.    Duży stopień zażyłości, intymności stosunków między daną jednostką i grupą społeczną.

Można też próbować odpowiedzieć na szerzej postawione pytanie: w jakich okolicznościach osoby należące do danej grupy społecznej będą skłonne utożsamiać rolę z osobą ją pełniącą, aktorzy zaś będą akceptować fakt utożsamiania ich z rolą. Wymieniamy za Ralphem Turnerem pięć czynników:

1)    szerokość i złożoność układu (grupy), w którym umieszczona jest rola;

2)    znaczny wpływ danej roli na sposób pełnienia ról w innych grupach i układach społecznych;

3)    łatwość zaobserwowania i szeroka znajomość symptomów roli;

4)    znaczna możliwość wyrażania przez daną rolę natury i celów grupy w której jest ona ulokowana.

I przeciwnie:

5)    tymczasowe przypisanie danej jednostki do roli oraz brak powiązań treści roli z wcześniejszymi i przyszłymi rolami jednostki to czynniki osłabiające tendencję innych jednostek do utożsamiania roli z osobą ją pełniącą. Również aktorzy nie utożsamiają wówczas swej roli z własną jaźnią.

Wreszcie można też zadać pytanie, w jakich okolicznościach jednostki będą skłonne do utożsamiania się ze swymi rolami. Co jest czynnikiem sprzyjającym harmonijnemu konstruowaniu struktury roli indywidualnej, a zwłaszcza osiąganiu harmonii między naciskami strukturalnymi, koncepcją roli oraz potrzebami i dyspozycjami osobowościowymi jednostki. Wymieńmy dziesięć następujących warun-