103 4

I.u 11. I.ini( występują między |>0lilyk;| adiiimisliai h publicznością. W m/ w,i/,mii.a li Webeia wyróżnik sprawności i rai jonahiou i bmrokiacji zawiera su; w porównaniu poslawy polityka z postawi) urzędnika Spiąwność organizacji biurokratycznej opiera się na zdyscyplinowaniu i posłuszeństwie urzędnika wobec osób zajmujących wyższe szczeble w hierarchii, na realizacji celów ustalonych niezależnie od opinii i przekonań osobistych wykonawcy, wykony waniu działania ze względu na jego zgodność z systemem bezosobowych, formalnych norm prawnych lub poleceń odpowiednich zwierzchników. To, co zapewnia sprawność, stanowi zarazem źródło ograniczeń organizacji biuro kratycznej. W ten sposób pojawia się postawa braku samodzielności w myśleniu i podejmowaniu decyzji, ucieczka od ryzyka i ponoszenia odpowiedzialności rutyna w działaniu i konserwatyzm w myśleniu, jak też zanika poczucie odpowiedzialności za skutki społeczne i polityczne pewnych poczynań.

Weber uważał, że kierownictwo i kontrola nad aparatem administracji pu blicznej powinna znajdować się w rękach polityków. Etos urzędnika sprowadza się do tego, że sprawnie realizuje wyznaczone zadania, bez względu na ich treść czy też osobiste zapatrywania. Etos polityka wymaga natomiast, by jego działanie było wyznaczone i kierowane przez określony system wartości, by stanowiło formę zachowania lub utrwalania tych wartości. Polityk powinien odznaczać się umiejętnością podejmowania samodzielnych decyzji, wrażli wością na skutki społeczne i polityczne określonych działań, umiejętnością ponoszenia ryzyka, tworzenia własnej wizji działań politycznych, a tym samym liczyć się ze sferą publiczności, czyli opiniami i interesami konkretnych jed nostek i obywateli.

Dla Webera organizacja biurokratyczna stanowi kluczowy moment nowo czesnego społeczeństwa. Ten wewnętrzny związek między kapitalizmem i hi u rok racją determinuje charakter administracji publicznej, a tym samym określony stosunek biurokracji i demokracji. Organizacja biurokratyczna opiera się na zespole abstrakcyjnych, formalnych norm, które pozwalają na wytwarzamie odpowiednich decyzji. W jej ramach ci, którzy podejmują decyzje, jak i ci. których one dotyczą, są związani systemem nieosobowych i ściśle określonych norm. W tym sensie odpowiada ona maszynie. Dzięki temu moment arbitral uości, cechy osobowości podejmującego decyzje są sprowadzone do minimum, laka organizacja stwarza możliwości przewidywania i kalkulacji, co ma zasadnicze znaczenie dla tych, którzy jej podlegają.

Hiurokratyzacja administracji publicznej i biurokratyzacja przedsiębiorstw ■ odzi zbliżone skutki, a mianowicie sprowadzają jednostki, pracowników, oby wateli do kołek i trybików maszyny. Nowoczesna biurokracja jest porównywana do egipskiej, z tym że jest ona doskonalsza, a to dzięki większej sprawności lei hnicznej i zdolności do znacznie głębszej mechanizacji wszelkich sfer życia •.poleczncgo. Weber doskonale zdawał sobie sprawę, że demokracja formalna wymaga panowania biurokracji. Jego zdaniem w każdym masowym państwie

demokiiu |>i |iin\‘ .kI/i do rządów biurokratycznych, len związek nu |( I wi ale przypadkowy: wszędzie biurokratyzacja jest nieuniknionym cieniem postępu jącej ilcmokiat |i masowej. W tym kontekście traci sens klasyczne pojmowanie demokracji jako rządów ludu. Rola mas w systemie demokratycznym ogranicza się do wyboru przywódców politycznych panującej administracji rządowej oraz do możliwości wywierania wpływu na nią przez pewien krąg obywateli odwołujących się do opinii publicznej. Weber widzi w nowoczesnej biurokracji zorganizowaną formę zarządzania i panowania legalnego, która odznacza się największą sprawnością i precyzją, uniwersalizmem zastosowań, a jednocześnie jest ona najmniej kosztowna, pozwala urzędnikom i zainteresowanym na stosunkowo łatwe przewidywanie i ocenę wyników jej działań, kieruje się w swoim funkcjonowaniu zasadą rzeczowości, abstrahując od wszelkich namiętności. W jej decyzjach zminimalizowany jest pierwiastek arbitralności, łaski, wartościowań. Największą jej zaletą jest jej stałość, nieuchronność i nieuniknioność. Konieczność oddania w ręce urzędników zarządu spraw publicznych wynika z daleko posuniętego podziału pracy społecznej. W tej sytuacji zarząd ten nic może być sprawowany bez dużej specjalizacji, wiedzy fachowej i doświadczenia zawodowego. Urzędnik jako osoba mająca fachowe przygotowanie, traktunca swoją działalność jako główne zajęcie i podstawowe źródło utrzymania, Ist koniecznym elementem zapewniającym sprawne funkcjonowanie wszystkim instytucjom współczesnej cywilizacji.

Z jednej strony zastosowanie bezosobowych przepisów i norm prawnych ma na celu ułatwienie kontroli podwładnych ze strony ich kierowników, którzy z kolei reprezentują bezosobowe siły i traktują siebie samych jako ludzi służących ogólniejszemu porządkowi, jaki rządzi też zachowaniem wszystkich urzędników. Z drugiej zaś wielość tych przepisów i reguł powoduje, że ludzie zatrudnieni w urzędach publicznych są skłonni ograniczać swą inicjatywę do wymaganego minimum. Stają się służbistami i formalistami, dla których poszczególne jednostki są tylko przedmiotami, a obywatele abstrakcyjnymi podmiotami prawnymi. Znajomość przepisów prawnych i regulaminów we wnętrznych zapewnia urzędnikom lepszą znajomość minimum obowiązków, do których mogą ograniczać swoje poczynania, by pozostać w zgodzie z wymogami służbowymi i nie narażać się na negatywną ocenę ze strony władzy politycznej czy reprezentujących tę władzę zwierzchników. Tego rodzaju zjawisko konfor mizmu w hierarchicznie zorganizowanej administracji publicznej powoduje negatywne konsekwencje w rozwiązywaniu problemów, które pojawiają się w stosunkach między władzą państwową a obywatelami.

Inne zjawiska rzutujące na funkcjonowanie administracji publicznej opai tej na zasadzie hierarchii i podziału pracy wiążą się z następstwami dde gowania władzy i specjalizacji. To, co jest podnoszone jako cnota, okazuje się w praktyce poważną wadą. Chodzi między innymi o zasadę kompetencji. Częstym zarzutem wobec biurokratycznie zorganizowanej administracji pu