10409734�3116268698738i92226535236350190 n

148

S. Z historii polskiej leksykografii

Pod koniec XIX i na początku XX wieku pojawiły ssę inne typy słowników. W 1885 roku w Krakowie ukazał się Słownik synonimów polskich Adami Krasińskiego — pierwsze tego typu dzieło na gruncie słowiańskim. Jest to słownik typu dystynktywnego, w którym oprócz wyliczenia bliskoznaczników (około 3 tys. wyrazów) zostały podane objaśnienia, uwzględniające szczególnie różnice użycia poszczególnych wyrazów, wraz z cytatami z tekstów. Innym dziełem grupującym wyrazy według podobieństwa semantycznego był Dobor wyrazów Romana Zawi liński ego 7. 1926 roku — polska wersja angielskojęzycznego Thcsourusa Marka Rogeta (opis w rozdziale 6.3.2.). W literaturze wspomina się rów-nież (np. Piotrowski 2001a: 80) o dużym Słowiku synonimów języka polskiego Stanisława Lama (60 tys haseł), przygotowanym dla wydawnictwa Trzaski. Evcrta i Michalskiego. Miał on zostać złożony do druku tuż przed II wojną światową, podczas które; zaginął. W 1886 roku nakładem M. Areta ukazał się słownik frazeologiczny Henryka Gallcgo i Antoniego Krasnopolskiego, spełniający funkcję praktycznego poradnika dla piszących (oprócz wyrażeń i zwrotów- zamieszczono tam szeregi synommiczne. a w kolejnych wydaniach dodano też wskazówki poprawnościowe).

W omawianym okresie mamy też do czynienia z początkami leksykografii naukow-cj. W latach 1900—1911 ukazał się sześa otom owy Słownik gwar polskich Jana Karłowicza, który zgromadził bogaty materiał leksykalny dialektów polskich, a w 1927 roku ujrzał światło dzienne Słownik etymologiczny języka polskiego Aleksandra Brucknera — do dziś jedyny ukończony słownik etymologiczny⁵³ Od lat 70. XIX wieku trwały też prace nad Słownikiem staropolskim (zainicjowane przez Lucjana Malinowskiego), jednak ich intensyfikacja i instytucjonalizacja nastąpiły dopiero po II wojnie światowej, a pierwszy tom ukazał się w 1953 roku.

Wreszcie należy też zw-rócić uwagę na rozwój słowników terminologicznych. który wiązał ssę z jednej strony z rozwojem różnych dziedzin nauki i techniki, a z drugiej — z potrzebą wypracowania i kodyfikacji polskojęzycznej terminologii tych dyscyplin Były to często słowniki przekładowe (dwu- lub wielojęzyczne). Z najważniejszych wymienić należy Pierwsze początki terminologii łowieckiej W. Kozłowskiego (1822), Słownik anatomiezno-fizjologiczny (1838) oraz Słownik niemiecko-polski wyrazów, lekarskich Józefa Majera i Fryderyka Skobla (1840). który dał początek polszczeniu terminologii medycznej. Somenklaturę architektoniczną Karola Podczas/yńskicgo (1843). W latach 1853—1856 ukazało się kilka zbiorów- słownictwa chemicznego. Najobszerniejsze opracowanie słownictwa lechnie/nego w tym okresie to słownik techniczny niemiecko-polski (1913, 2. W7danie — 1925) i polsko-niemiecki (1935—1936)

** Ze względu ni «uh oboatoić    Brucknera ni rynku kuttartkim i w obiega

czytelniczym, jego charakterystykę pesenotimy do rordnahi 6.5.1

autorstwa Karolów Staddnullcrów (ojca i syna), zawierający ponad 100 tys. hasd. W okresie międzywojennym serię słowników technicznych zainicjowała Po!sk3 Akademia Umiejętność (zdążył się ukazać tylko zbiór terminów hutniczych). Pod auspicjami tej organizacji wydano też piędojęzyczny słownik morski (1929—1935) z ponad 7 tys. haseł. Prawdziwy rozwój leksykografii terminologicznej nastąpił jednak po II wojnie światowej, kiedy to zasób terminów' naukowych i specjalistycznych uległ dalszemu powiększeniu W większym stopniu niż wcześniej zaczęły też one występować w słownikach ogólnych języka polskiego.

5.4. Próba podsumowania

Przedstawiony zarys dziejów polskiej leksykografii, z konieczności szkicowy, ukazuje wyraźnie jej związki z różnorodnymi czynnikami, przede wszystkim z ogólną sytuacją kulturalną kraju. W okresach stagnacji, np. w czasach saskich, leksykografia również nie rozwijała się zbyt intensywnie. Słowniki ł. połowy XVIII wieku są nieliczne, przeważały wówczas przedruk: dzieł dawniejszych. Z okresami intelektualnego fermentu, przemian kulturowych, intensywnych kontaktów międzynarodowych wiążą się z kolei zjawiska gwałtów-nego rozwoju słownikarstwa. Tak było w połowie wieku XVI, gdy na swoisty boom słownikowy wywarło wpływ rów-nież upowszechnienie druku, rozwój szkół, powstanie nowych ruchów wyznaniowych. Ożywienie intelektualne czasów oświecenia zaowocowało w kilkadziesiąt lat później oryginalnym dziełem Lindego, również dziełami Baodkiego i Osińskiego. Rozwój działalności społecznej i organicznikowskicj końca XIX wieku stworzył możliwości wykonania i sfinansowania licznych prac słownikarskieb. ze słownikiem warszawskim na czele. Na leksykografii polskiej odcisnęły swe piętno również zmiany stosunków politycznych i wydarzenia historyczne. Zwłaszcza wojny światowe doprowadziły do opóźnienia (jak w przypadku SW) czy zaniechania szeregu prac leksykograf!cznych W czasach wojennych cała zresztą działalność naukowa ulegała osłabieniu, dlatego tak m3ło słowników przyniósł nam op. wiek XVII. który upłynął w Polsce pod znakiem potyczek z Moskwą, Turkami i obrony przed szwedzkim potopem.

Można tez zauważyć, iż dawniejsze słowniki pozostają pomnikami swej epoki nie tylko w zakresie zarejestrowanego tam materiału językow-cgo W sposobie jego selekcji i opracowania, a nawet w strukturze dzieł odmalowuje się obraz głównych trendów kulturalnych epoki, w jakiej dzieło leksykograficzne powstawało. W średniowieczu przeważały słowniki bibiijne