2
5

3. Konflikty klasowe, które wybuchły w Europie Zachodniej w XIX i na początku XX wieku, wyjaśniane są jakc skutek spizeczności związanych z przejściem od społeczeństwa rolniczego do społeczeństwa przemysłowego. Najbardziej znanego opisu tego zjawiska dostarcza koncepcja instytucjonalizacji konfliktu klasowego. U samych początków nowo powstającego społeczeństwa przemysłowego podziały klasowe miały ostry charakter, a stosunki klasowe stanowiły źiódło podstawowych napięć. Napięcia te zostały w znacznym stopniu złagodzone, gdy zaczęły się ustalać akceptowane mechanizmy konkurencji przemysłowej w połączeniu z rozszerzeniem na ogół ludności „obywatelskich praw politycznych , czyli prawa do głosowania i tworzenia partii politycznych¹.

4.    Rozwój państw liberalno-demokratycznych jest zasadniczym elementem towarzyszącym przejściu od tradycji do nowoczesności. Demokracja liberalna to system polityczny znany z krajów Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych, w którym władza parlamentarna jest dominująca, a dwie lub więcej partii konkuruje o uznanie elektoratu. Wielu autorów twierdzi, że taka forma państwajest niejako zjawiskiem naturalnym towarzyszącym rozwojowi społeczeństw przemysłowych. Inni, bardziej wrażliwi na szczegóły, nie zgadzają się z tym poglądem, twierdząc raczej, że to właśnie nowoczesne państwo jest podstawą zmiany społecznej².

5.    Rzecznicy teorii społeczeństwa przemysłowego sądzą zazwyczaj, że ustrój przemysłowy jest w zasadzie jednolity, niezależnie od tego, gdzie się rozwija. Czasami idea ta przy-

biera osobliwą formę, szczególnie u Kerra¹. Teoria konwergencji stanowi, jego zdaniem, „logikę industrializmu . która nieuchronnie przyczynia się do coraz większego podobieństwa społeczeństw przemysłowych, jeśli chodzi o ich podstawowe instytucje, choćby początkowo bardzo się różniły. Im większe uprzemysłowienie, tym bardziej widoczne wzajemne podobieństwa i zanik tradycji. Kerr skupia się głównie na Stanach Zjednoczonych i Związku Radzieckim, twierdząc, ze mimo rozbieżności ideologii politycznej obydwa społeczeństwa znajdują się na wspólnej drodze rozwoju. Taki sposób rozumowania ma w dalszym ciągu swoich zwolenników. Jest jednak również ostro krytykowany przez takich autorów, jak np. Bendix, którzy zwracają uwagę na różne sposoby mieszania się tradycji i nowoczesności we współczesnych społeczeństwach.    _<

Nawet krytycy skłonni są mimo wszystko dopatrywać się ogólnych podobieństw pomiędzy wszystkimi społeczeństwami określanymi jako przemysłowe lub nowoczesne, choć dostrzegają też pewne różnice. Co więcej, uważają, że wspólne właściwości społeczeństw przemysłowych stanowią ich niezbędne cechy wykluczające możliwość radykalnego przeobiażenia. Takie poglądy nie muszą, jak w przypadku Kerra, świadczyć o dc-terminizmic technologicznym. Wielu autorów czei pic np. z pism Maxa Webera (1864-1920) przekonanie, że niezbędną cechą współczesnych społeczeństw jest organizacja w makroskali, która charakteryzuje się pewnymi uniwersalnymi właściwościami. Podobnie jak Max Weber krytykują zazwyczaj wprost nie tylko marksizm, ale również ogólniej — ideały socjalizmu. W dalszej części rozdziału omówię dokładniej przyczyny zajęcia przez nich takiego stanowiska, ponieważ ma ono istotne znaczenie dla myśli społecznej (patrz s. 95-97).

‘Clark Kerr i in„ Inditslrialhm andInduslrial Mon. Hannondsworth 1973.

38

39

1

Analizę tych do dziś budzących żywe zainteresowanie procesów przedstaw,! Martin Lipset w książce Homo potitieus. Społeczne podstaw} polityki, pizd. G. Dziurdzik-Kraśniewska, Warszawa 1995,

2

Reinhard Bendix, Nation-Building and Citizenship, New York 1964.