10409734�3116268698738i92226535236350190 n

148 5. Z hmom polskiej leksykografii

Pod koniec XIX i na początku XX wieku pojawiły nę inne typy słowników. W 1885 roku w Krakowie ukazał się Słowik synonimów polskich Adama Krasińskiego — pierwsze tego typu dzido na gruncie słowiańskim. Jest to słownik typu dystynktywnego, w którym oprócz wyliczenia bliskoznaczników (około 3 ty*. wyrazów) zostały podane objaśnienia, uwzględniające szczególnie różnice użycia poszczególnych wyrazów, wraz z cytatami z tekstów. Innym dziełem grupującym, wyrazy według podobieństwa semantycznego był Dobor hyraićw Romana Za Wiliński ego z 1926 roku — polska wersja angielskojęzycznego Thc.wurusa Marka Rogeta (opis w rozdziale 6.3.2.). W literaturze wspomina się również (np. Piotrowski 2001a: 80) o dużym Słowiku synonimów jfzyka polskiego Stanisława Lama (60 tys haseł), przygotowanym dla wydawnictwa Trzaski, Everta i Michalskiego. Miał -/n zostać złożony do druku tuż przed II wojną światową, podczas której zaginął W 1886 roku nakładem M. Ar eta ukazał się słownik frazeologiczny Henryka Gallcgo i Antoniego Krasnopolskiego, spełniający funkcję praktycznego poradnika dla piszących (opróc2 wyrażeń i zwrotów zamieszczono tam szeregi synommiczne. a w kolejnych wydaniach dodano też wskazówki poprawnościowe).

W omawianym okresie mamy też do czynienia z początkami leksykografii naukow-cj. W latach 1900—1911 ukazał się sześaotomowy Słownik gwar polskich Jana Karłowicza, który zgromadził bogaty materiał leksykalny dialektów polskich, a w 1927 roku ujrzał światło dzienne Słowik etymologiczny jtzyka polskiego Aleksandra Brucknera — do dziś jedyny ukończony słownik etymologiczny*¹ Od lat 70. XIX wieku trwały też prace nad Słownikiem staropolskim (zainicjowane przez Lucjana Malinowskiego), jednak ich intensyfikacja i instytucjonalizacja nastąpiły dopiero po II wojnie światow-ej, a pierwszy tom ukazał się w 1953 roku.

Wreszcie należy też zwrócić uwagę na rozwój słowników- terminologicznych. który wiązał się z jednej strony z rozw-ojem różnych dziedzin nauki i techniki, a z drugiej — z potrzebą wypracow-ania i kodyfikacji polskojęzycznej terminologii tych dyscyplin Były to często słowniki przekładowe (dwu- lub wielojęzyczne). Z najważniejszych wymienić należy Pierwsze początki terminologii łowieckiej W. Kozłowskiego (1822), Słownik anatomiczno-fizjologiczny (1838) oraz Słowik niemiecko-polski wyrazów lekarskich Józefa Majera i Fryderyka Skobla (1840). który dał początek polszczeniu terminologii medycznej. Nomenklatury architektoniczną Karola Podczas/yńskicgo (1843). W latach 1853—1856 ukazało się kilka zbiorów- słownictwa chemicznego Najobszerniejsze opracow-anie słownictwa technicznego w tym okresie to słownik techniczny niemiecko-polski (1913, 2. wydanie — 1925) i polsko-niemiecki (1935—1936)

** Ze względu na tul* obocnoii uennika Bruckner* ni rynka kuetartkim i w

crylelniczyrr., jego charakterystykę jnenowsy do ronlniłu 6.S.I

autorstwa Karolów Stadtroullcró* (ojca i syna), zawierający ponad 100 tys. haseł. W okresie międzywojennym serię słowników technicznych zainicjowała Polsk3 Akademia Umiejętność (zdążył się ukazać tylko zbiór terminów hutniczych). Pod auspicjami tej organizacji wydano też pięciojęzyczny słownik morsk: (1929—1935) z ponad 7 tys. haseł. Prawdziwy rozwój leksykografii terminologicznej nastąpił jednak po II wojnie światowej, kiedy to zasób terminów naukowych i specjalistycznych uległ dalszemu powiększeniu W większym stopniu niż wcześniej zaczęły też one występować w słownikach ogólnych języka polskiego.

5.4. Próba podsumowania

Przedstawiony zarys dziejów polskiej leksykografii, z konieczności szkicowy, ukazuje wyraźnie jej związki z różnorodnymi czynnikami, przede wszystkim z ogólną sytuacją kulturalną kraju. W okresach stagnacji, np. w czasach saskich, leksykografia również nie rozwijała się zb>t inicosywnic. Słowniki 1. połowy XVIII wieku są nieliczne, przeważały wówczas przedruk: dzieł dawniejszych. Z okresami intelektualnego fermentu, przemian kulturowych, intensywnych kontaktów międzynarodowych wiążą się z kolei zjawiska gwałtów-nego rozwoju słownikarstwa. Tak byłe w połowie wieku XVI, gdy na swoisty boom słownikowy wywarło wpływ również upowszechnienie druku, rozwój szkół, powstanie nowych ruchów wyznaniowych Ożywienie intelektualne czasów oświecenia zaowocowało w kilkadziesiąt lat później oryginalnym dziełem Lindego, również dziełami Bandkiego i Osińskiego. Rozwój działalności społecznej i organicznikowskiej końca XIX wieku stworzył możliwości wykonania i sfinansowania licznych prac słowniknrskich. ze słow-nikiem warszawskim na czele Na leksykografii polskiej odcisnęły swe piętno również zmiany stosunków politycznych i wydarzenia historyczne. Zwłaszcza wojny światowe doprowadziły do opóźnienia (jak w- przypadku SW> czy zaniechania szeregu prac leksykograficznych W czasach wojennych cała zresztą działalność naukowa ulegała osłabieniu, dlatego tak mało słowników- przyniósł nam np. wiek XVII. który upłynął w Polsce pod znakiem potyczek z Moskwą, Turkami i obrony przed szwedzkim potopem.

Można tez zauważyć, iż dawniejsze słowniki pozostają pomnikami swej epoki nie tylko w zakresie zarejestrowanego tam materiału językowego W sposobie jego selekcji i opracowania, a naw-et w strukturze dzieł odmalowuje się obraz głównych trendów kulturalnych epoki, w jakiej dzieło leksykograficzac pow-stawało. W średniowieczu przeważały słowniki biblijne