14 15 2

KATEGORIE SYSTEMATYCZNE

Ścisłe reguły systematyzowania (klasyfikowania) organizmów żywych, oparte na naukowych podstawach wprowadził Linneusz w XVIII wieku. Wyróżnił 5 kategorii systematycznych, tj. odrębnych grup i ułożył je w następującą hierarchię:

gromada (classis) rząd (ordo) rodzaj (genus) gatunek (species) odmiana (oarietas).

Wkrótce wzrastająca liczba nowych opisywanych gatunków narzuciła konieczność ich bardziej szczegółowego podziału, wprowadzano coraz to nowe kategorie, a odmiana została zastąpiona podgatunkiem. Obecnie w zoologii najpowszechniej przyjmowana jest następująca hierarchia kategorii systematycznych

królestwo (regnum) typ (phylum) gromada (classis) I rząd (ordo) rodzina (familia) rodzaj (genus) gatunek (species) podgatunek (subspecies).

Im bardziej zwierzęta są podobne do siebie, a więc spokrewnione, tym grupowane są w coraz to niższe kategorie. Kategorie mają więc różną wartość i znaczenie. Tylko gatunek występuje w przyrodzie (jego istnienie można doświadczalnie udowodnić) i daje się zdefiniować, zajmuje więc wyjątkową pozycję. Inne mają tylko wartości uogólniające, pomocnicze, są wytworami wyobraźni systematyków. Kategorie dzielą się więc w sposób naturalny na 3 grupy:

•    kategorie wyższe od gatunku, grupujące gatunki;

•    kategorie gatunkowe;

•    kategorie wewnątrzgatunkowe.

Gatunek definiuje się obecnie jako grupę naturalnych, krzyżujących się

populacji, tj. zbiorów zwierząt tworzących wspólnoty charakteryzujące się określonymi właściwościami biologicznymi, o których stanowią: zamknięty system genetyczny (wspólna pula genowa), wspólny biotyczny potencjał (płodność, śmiertelność), określone przestrzenne rozmieszczenie i izolacja rozrodca od innych grup. Nie ma powszechnie przyjmowanych definicji odnośnie do innych kategorii niż gatunek. Poddyscypliną systematyki jest taksonomia, która

zajmuje się teorią i praktyką tworzenia kategorii i metodami zaszcrcgowywania do nich zwierząt. Wypracowała pewne zasady, ale są one przedmiotem ciągłych dyskusji. Brak ściśle określonych zasad powoduje powstawanie tzw. rewizji systematycznych, postępowań podnoszących do wyższych kategorii lub obniżających pozycję, już zaszeregowanych zwierząt.

Najogólniej ujmując, zgodnie z zasadami taksonomii, tworzenie kategorii gatunkowej opiera się na badaniach efektywności mechanizmów izolujących populacje w warunkach naturalnych. Koncepcja tworzenia wyższych kategorii niż gatunek opiera się głównie na homologii (podobieństwie struktur komórkowych, tkanek, narządów, uwarunkowanym ich wspólnym pochodzeniem w rozwoju rodowym — filogenetycznym i osobniczym — ontogenetycznym) oraz na cechach przystosowawczych do środowiska Podjęcie decyzji które ze wspólnych cech należy uznać za charakterystyczne dla kategorii wyższej od gatunku, wynika z osiągnięć wszystkich dziedzin biologii. Szczegółowe rozważanie reguł taksonomii wychodzi poza zakres tego podręcznika.

W bardziej rozbudowanych systematykach używa się. począwszy od rodzaju, nad- i podkategorii, np. nadrodzaj (supergenus), podrodzaj (subgenus), nadtyp (supertypus), podtyp (subtypus), znacznie słabiej dających się zdefiniować niż kategorie poprzednie. W dydaktyce używa się dodatkowych podziałów, jak np. grupa, dział, sekcja, obejmujących odpowiednio: określone typy, gromady, rodzaje, czy innych, które stosowane są w sposób dość dowolny.

NAZEWNICTWO I OPISY

Każda kategoria systematyczna to osobny obiekt. Nie można by było w sposób naukowy zajmować się nimi, gdyby każdy z nich nie miał odrębnej nazwy Nazwy gatunków i reszty kategorii tworzą język. tj. sposób porozumiewania się systematyków. Przy jego tworzeniu obowiązują określone reguły. Nazwy systematyczne tworzy się w języku łacińskim, obowiązują one wszystkich systematyków oraz w językach narodowych, ale te drugie obowiązują tylko w danym kraju. W odniesieniu do podstawowej kategorii — gatunku — obowiązkowo stosuje się nazewnictwo dwuimienne (binominalną nomenklaturę), wprowadzone przez Linneusza w jego dziele Systema Naturae (X wyd. 1758). Polega ono na tym, że nazwa gatunku składa się z dwóch wyrazów, pierwszego, będącego jednocześnie nazwą rodzaju, do którego należy gatunek, i drugiego, będącego nazwą właściwą gatunku, zwykle w formie przymiotnika. Nazwę rodzajową w języku łacińskim rozpoczyna się dużą literą, gatunkową małą. W tekście drukowanym całą nazwę pisze się kursywą, np. Acheta domestlca — świerszczyk domowy. W pracach systematycznych nazwa powinna zawierać także nazwisko autora (w całości lub skrócie, jeżeli jest długie, np. L. = Lin-neusz), który pierwszy opisał gatunek, oraz rok opisania, a więc: Acheta domestica L. 1752. W przypadku nie określonego gatunku, tj. jeżeli autor jeszcze go nie nazwał albo nie potrafi go nazwać, stosuje się nazwę rodzajową ze skrótem sp. (łac. species = gatunek). Począwszy od rodzaju nazwy są

15