18 19

przewlekłą niewydolność krążenia pochodzenia sercowego, często jest także przyczyną zawrotów głowy. W ich powstawaniu mogą zresztą brać udział również zatrzymane w ustroju wytwory przemiany materii.

Na tle po części odruchowym, po części toksycznym niekiedy powstają zawroty głowy u osób dotkniętych zaburzeniami przewodu pokarmowego, zwłaszcza w przypadkach uporczywych zaparć i wzdęć brzucha (tzw. zawroty głowy pochodzenia żołądkowego, uertigo a stomacho laeso).

Źródłem zawrotów głowy mogą być choroby błędnika: znany jest zespół Menićre*a składający się z zawrotów głowy, głuchoty na jedno ucho i silnego szumu w tym uchu.

Choroby nerwowe mogą być także przyczyną zawrotów głowy: u osób młodych, jeśli nie ma innych przyczyn, należy pamiętać o zamroczeniu padaczkowym (petit mai). Osoby ze szczególnie pobudliwym układem nerwowym nieraz odczuwają zawroty głowy przed występem w liczniejszym gronie, gdy przechodzą przez plac, patrzą z balkonu na dół itp.

Zaburzenia snu polegają na bezsenności, niedostatecznym śnie, na śnie ciężkim, męczącym, koszmarnym lub na senności. Zaburzenia snu spotyka się u osób nerwowych, wyczerpanych, zwłaszcza usilną pracą umysłową, szczególnie wykonywaną przed spoczynkiem, w nadczynności tarczycy, w przebiegu ostrych chorób zakaźnych, w posuniętym stwardnieniu tętnic mózgowych, w przewlekłej niewydolności krążenia, w zatruciach i samozatruciach, np. w marskości nerek, w mocznicy. Spożywanie obfitego posiłku przed snem nierzadko bywa przyczyną ciężkiego snu, pełnego przykrych marzeń sennych. Nadużywanie mocnej kawy i mocnej herbaty, zwłaszcza w porze wieczornej, a także leków podniecających układ nerwowy wiedzie do bezsenności, natomiast przetwory bromu, barbiturowe i inne o działaniu uspokajającym mogą spowodować senność. Przyczyną bezsenności mogą być bóle oraz duszność.

W każdym przypadku bezsenności trzeba się przekonać, czy badany nie sypia w dzień, zwłaszcza po obiedzie, jak to jest zwyczajem wielu. Bezsenność tego pochodzenia nie jest, oczywiście, objawem chorobowym. Liczba godzin przypadających na sen mniejsza niż przeciętna także nie stanowi bezsenności, chociaż bowiem w wieku dojrzałym przeważnie wystarcza sen 8-godzinny, to jednak są ludzie, którzy stale sypiają mniej i mimo to czują się zupełnie zdrowi. Niemowlęta i dzieci potrzebują więcej godzin snu, a osoby w wieku podeszłym — zazwyczaj mniej niż 8 godzin. Należy jednak pamiętać, że osoby z niedokrwistością, wyczerpane pracą, niedożywieniem, chorobami itp. wymagają dłuższego snu niż 8 godzin.

Chorzy nerwowi bardzo często uskarżają się na to, że sen ich nie odświeża

Uderzenia gorąca do głowy zdarzają się często u kobiet w okresie przekwitania, zwłaszcza u osób o budowie krępej. Uderzeniom gorąca nieraz towarzyszą obfite poty.

Dreszcze. Ostre choroby zakaźne rozpoczynają się przeważnie dreszczami lub dreszczykami. Dreszcze są wstrząsające, jeżeli ogólna temperatura ciała szybko dochodzi do wysokiego poziomu. Z takim stanem spotykamy się w ostrym odmiedniczkowym zapaleniu nerek, na początku ostrego płatowego zapalenia płuc, duru plamistego i powrotnego oraz w napadzie zimnicy. Rzadziej silne dreszcze spotyka się na początku duru brzusznego i durów rzekomych

W chorobach o powolniejszym wzrastaniu gorączki chorzy uskarżają się zazwyczaj na dreszczyki, które mogą towarzyszyć każdorazowemu wzniesieniu ogólnej temperatury ciała ponad poziom prawidłowy.

Zaburzenia wzroku i słuchu. Najczęściej występują zaburzenia ostrości wzroku, łzawienia, bóle gałek ocznych, upośledzenie słuchu i „dzwonienie” w uszach (tinnitus).

DOLEGLIWOŚCI W ZAKRESIE NARZĄDU ODDECHOWEGO I KRĄŻENIA

Duszność (dyspnoł). W warunkach prawidłowych częstość oddechów u osób dorosłych wynosi średnio 16 na minutę. Pod wpływem wysiłku fizycznego wzrasta ona nieznacznie, tak że zdrowy człowiek, jeżeli wysiłek nie trwa długo i nie jest nadmierny, nie odczuwa braku tchu. W chorobach zakaźnych, zwłaszcza ostrych, w chorobach narządu krążenia, szczególnie serca, oraz narządu oddechowego, w zatruciach i samozatruciach, np. w mocznicy, mimo wyraźnego przyspieszenia oddechu chorzy początkowo mogą nie uskarżać się na duszność. Duszność taką nazywam dusznością nieuświadomioną. Bywa ona wtedy, gdy brak tchu występuje stopniowo, powoli. Duszność nieuchwytna w spoczynku może ujawniać się u chorego podczas wysiłku, a nierzadko pojawia się tylko pod wpływem wysiłku. Jest to tzw. duszność wysiłkowa. Czasami duszność jest tak znaczna, że chory jest zmuszony stać opierając się rękami o jakiś przedmiot, w takiej bowiem postawie powstają warunki najlepsze do wykonywania głębokich oddechów. Jest to duszność zniewalająca do postawy pionowej (ortopnoe). Duszność tę cechuje zwolnienie częstości oddechów.

Duszność może przebiegać z przyspieszeniem oddechów (polypnoe) lub ich zwolnieniem (hypopnoi). Duszność ze zmniejszoną częstością oddechów może być wdechowa i wydechowa. W duszności wdechowej biorą udział pomocnicze mięśnie wdechowe, skrzydła nosa są rozszerzone, głowa i ręce zazwyczaj unieruchomione, co sprzyja podniesieniu klatki piersiowej przez mięśnie pochyłe, mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe i inne, wdech jest powolny, niezupełny, utrudniony, a wydech krótki, a więc stosunek wdechu do wydechu jest odwrotny niż w prawidłowym oddychaniu. Wdechowi często towarzyszy syczenie. Duszność wdechowa wskazuje przeważnie na zwężenie górnych dróg oddechowych.

W duszności wydechowej ze zwolnieniem częstości oddechów biorą udział w oddychaniu pomocnicze mięśnie wydechowe, zwłaszcza mięśnie brzuszne. Duszność tę spostrzega się w dychawicy oskrzelowej i w rozedmie płuc.

Jako objaw podmiotowy duszność dokucza chorym przede wszystkim w chorobach narządu oddechowego i krążenia.

W chorobach narządu oddechowego duszność jest najczęściej pochodzenia mechanicznego, pozostaje bowiem w związku z utrudnieniem dostawania się powietrza do płuc lub ze znacznym zmniejszeniem powierzchni oddechowej płuc. Najczęściej są to następujące choroby:

1) rozedma płuc polegająca na zaniku tkanki sprężystej płuc oraz przegród

2* 19