1 (24)

CEeeiecym (...) beznadziejnie zachwaszczone pole, po którym bobrują bezkarnie grafomani rozmaitego pokroju”¹⁸. Dalej zatrzymuje tylko ■uwagę na Januszu Korczaku: „nad artystą przeważa działacz społeczny (... jego utwory powieściowe, przeznaczone »dla młodzieży«, niesłusznie są przeoczane przez czytelników dorosłych” (wymienia cykl o królu Ma-ciusiu, kończąc: „to jest naprawdę satyra na stosunki w.państwie dorosłych”) ¹⁹. Można by sądzić, że do kompendiów Historii czy Obrazu literatury wejść mogła literatura dla dzieci poprzez znaczące nazwiska. Nic podobnego — Konopnicka, jako autorka tomików wierszy dla dzieci i bajki O krasnoludkach i o sierotce Marysi, nie znajdzie się w żadnej Historii cni w żadnym jej Portrecie czy Sylwetce, opracowanej dla dorosłych. Kleiner w swoim Zarysie dziejów literatury polskiej napisze jedynie: „Osobną cenną kartę stanowią jej książki dla dzieci” ²⁰. I tyle.

Od roku 1945 do dziś literaturze dla dzieci towarzyszy jako krytyk, badacz i historyk Krystyna Kuliczkowska. Jej refleksje nad procesem oraz sposobami istnienia tej literatury zostały sformułowane w pytaniu retorycznym: Czy jest to pedagogika czy literatura?... oraz w tezie: „od dydaktyzmu do artyzmu”, w której to, cytując Kuliczkowską: „ten sam problem: pedagogika czy literatura? został uściślony w sensie stwierdzenia ciągłej w każdej epoce, a więc i współcześnie, oscylacji literatury dla dzieci” od utworów pedagogicznych do „utworów o wybitnych wartościach artystycznych” ²¹. Mimo wyraźnej sugestii autorki nie identyfikujemy tych dwóch istotnych pytań badawczych, ale rozpatrywać je będziemy oddzielnie.

Autorka twierdzi, że „samookreślenie się poezji dla dzieci jako sztuki” nastąpiło w połowie XIX w., wcześniej niż w prozie, za sprawą Lenartowicza i Konopnickiej. Aktem samoświadomości teoretycznej miałby być list Konopnickiej do Stachiewieża z 1892 r. oraz prezentowany już przez nas artykuł Karpowicza z r. 1903. W tym drugim wypadku „Karpowicz — pisze Kuliczkowska — dał dowmd, że twórczość dla dzieci traktuje jako integralną część literatury pięknej” ²². Otóż zachodzi tu podstawkowa pomyłka: Karpowicz postuluje nie literaturę dla dzieci, ale to — co moglibyśmy nazwać — lekturą dla dzieci; uważa, że nie ma żadnego sensu „fabrykować odrębnego działu książek”, ale należy dawać dzieciom do czytania utwory wyselekcjonowane, „przerobione” i „dostosowane” dla nich utwory literatury ogólnej. Karpowicz nie dostrzega czy nie chce dostrzec utworów Jachowicza bądź Konopnickiej. Jego surowy sąd o produkcji literackiej dla dzieci jest sformułowany na podstawie współczesnego mu zalewu utworów dla dzieci, drukowanych w książkach i czasopismach.

Inaczej przedstawia się natomiast sugestia Kuliczkowskiej implikowana z listu Konopnickiej pisanego do Stachiewńcza. Zacytuję go w całości:

„Literatura dziecięca obracała się dotąd przeważnie w sferze dydaktycznego dramatu: bajki, i w sferze dydaktycznego eposu: opowiadania