20090126 172114

świadkowie

pokrzywdzeni

a i a, był sukcesywnie rozszerzany i modyfikowany. Do najcenniejszych i najbardziej znaczących osiągnięć w tym zakresie należą prace Undeutscha, Trankella, Arntzena i Slellera [3,15,19,79]. Kry teria opracowywane przez łych autorów uwzględniają zarówno cechy dotyczące struktury wypowiedzi świadka, jak i cechy wyłonione na podstawie analizy treści zeznań. Uwzględniają one zresztą prawidłowości psychologiczne związane z funkcjonowaniem poznawczym, emocjonalnym i społecznym świadka. Jak słusznie stwierdza Arntzen [3], występujące cechy zeznań stają się jednak właściwym kryterium wiarygodności dopiero wtedy, gdy zostają powiązane z określonymi cechami osobowości świadka, tak więc ustalenie takie musi zostać przez biegłego dokonane. Warto też dodać, że kryteria analizy treści opracowane przez Maxa Stellera służą przede wszystkim do oceny zeznań małoletnich ofiar przestępstw seksualnych i są z powodzeniem stosowane w ostatnich latach w praktyce.

Tirem liiikicwirz-Oln/Jziiiskii

Zakres ekspertyzy, jak wcześniej wspomniano, może obejmować również ustalenie zależności pomiędzy stwierdzanymi u świadka zaburzeniami a zdarzeniem, które jest przedmiotem jego zeznań. Należy tu zaznaczyć, że ustalenie tej zależności nabiera szczególnego znaczenia w przypadku świadków-pokrzywdzonych. Świadkowie ci jako osoby zainteresowane określonym rozstrzygnięciem sprawy stanowią grupę specyficzną, a uzyskanie i ocena ich zeznań wymaga szczególnej wnikliwości i ostrożności. Do tej grupy świadków należą m.in. na przykład małoletnie ofiary przestępstw seksualnych. Ze względu na specyfikę zjawiska, w sprawach tych organy procesowe najczęściej korzystają z pomocy biegłych psychologów. Zeznania tych świadków są bowiem dodatkowo uwarunkowane za równo faktem ich bezpośredniego zaangażowania w działania prze stępcze jako uczestnika bądź partnera sprawcy, charakterem przestępstwa, jak też wieloma czynnikami wynikającymi ze specyfiki relacji ze sprawcą (np. gdy o dokonanie czynu podejrzany jest członek rodziny). Ze względu na te specyficzne uwarunkowania zarówno zachowanie tych świadków, jak i ich zeznania często budzą poważne wątpliwości organów procesowych. Jednocześnie ważne jest, aby toczące się postępowanie nie powiększało już doznanych przez tych świadków urazów, co może mieć miejsce poprzez choćby ich wielokrotne przesłuchania. Można łvlko wyrazić nadzieję, że projektowane zmiany art. 185 k.p.k. (projekt z dnia 21 grudnia 2001 r.) ograniczające liczbę przesłuchań przyniosą poprawę sytuacji w tym zakresie. Problem małoletnich świadków pokrzywdzono

nych w sprawach o przestępstwa seksualne jest w ostatnich latach dość szeroko omawiany zarówno w publikacjach naukowych, jak i popularnych [por. 25,31, 47, 50].

W tym miejscu warto podkreślić, jak ważną rolę w eksper tyzie psychologicznej wydawanej w takich sprawach ma ustalenie, które z przejawianych przez świadka zaburzeń można odnieść do wydarzeń stanowiących przedmiot jego relacji w sprawie. Wymaga to od biegłego przede wszystkim wnikliwej analizy rozwoju psychicznego i fizycznego małoletniego świadka, historii jego życia, a także analizy struktury i relacji rodzinnych. Ustalenie takiej zależności, wskazanie przyczyn występujących zaburzeń czy określenie specyficznych patologicznych relacji w rodzinie, wzmacnia prawdopodobieństwo opisywanych przez świadka wydarzeń.

Ostatnim etapem pracy biegłego jest zazwyczaj pisemne opracowanie opinii. Aby mogła ona być przyjęta przez organ procesowy jako zasadna i zostać uznana za dowód w sprawie, musi spełniać określone wymagania formalne i merytoryczne, przewi dziane zresztą przepisami. Podstawowe z nich dotyczą zakresu i sposobu przedstawienia stanowiska biegłych. Podkreśla się zwłaszcza wymóg opisu metod i sposobu przeprowadzenia badań, określenia porządku, w jakim je przeprowadzono, przytoczenie ustalonych faktów i podstaw ich dokonania, a także założeń teoretycznych, na podstawie których biegły dokonał określonej interpretacji oraz uzasadnienia przyjętych ocen i wniosków. Jednocześnie art. 201 k.p.k. wymienia cztery najbardziej typowe wady opinii uzasadniające ponowne wezwanie tych samych biegłych lub powołanie nowych. Są to: niepelność opinii, jej niejasność, wewnętrzna sprzeczność lub sprzeczność między opiniami [21,38,85). Oczywiście wymogi te dotyczą wszystkich opinii biegłych, wydaje się jed nak, iż psychologowie właśnie w sprawach dotyczących zeznań świadków, w tym zwłaszcza świadków'-pokrzywdzonych, nazbyt często zapominają o obowiązku przeprowadzenia rzetelnych badań i właściwego uzasadnienia swoich wywodów. Jak wynika z naszych doświadczeń, w ostatnich latach prawie regułą jest występowanie w takich sprawach kilku psychologów, słuchanych przez organ procesowy zarówno w charakterze biegłych, jak i świadków. Ten ostatni przypadek dotyczy przede wszystkim psychoterapeutów, pod których opieką pozostają na przykład małoletnie ofiary przestępstw seksualnych. Sytuacja ta budzi niepokój z co najmniej dwóch powodów. Pierwszy odnosi się do kompetencji psychologów występujących u- charakterze biegłych, drugi zaś jest związa

431

ustalanie związku między zaburzenia! a zdarzenie

opracowań,„ opinii

wymoyi formaln" i merytoryczr