247

' 246

Ryc. 6.14. Wulkaniczna prowincja Renu (Car- Rye. 6.15. Fragment wschodnioafrykańskiej stre-michael i in., 1974)    fy systemu ryftowego (Carmichael i in., 1974)

Skały wulkaniczne odsłonięte - obszary zakropkowane    1 - pole wulkaniczne Birunga, 2 pole wulkaniczne Toro-Ankole,

3 - pole wulkaniczne Kivu, 4 pole wulkaniczne wschodniej Ugandy, A - wulkany, E - Etiopia, K Kenia, S - Sudan, T -Tanzania, U Uganda; zakropkowano strefę systemu ryftowego

W orendytach występuje dodatkowo sanidyn w tle skalnym typowym dla wyomingitów. Madupity złożone są z drobnych fenokryształów diopsydu, niekiedy zamkniętych w dużych fenokryształach flogopitu oraz diopsyrio-wo-leucytowego tła skalnego (Carmichael, 1967).

Skały wulkaniczne bogate w potas znane są również z Włoch i Czechosłowacji. We Włoszech stanowią one część składową rzymskiej prowincji wulkanicznej ciągnącej się po zachodniej stronie Apeninów od Toskanii po Neapol. Wśród skał bogatych w potas prowincji rzymskiej wyróżniono dwa szeregi: szereg potasowy i szereg bogaty w potas (Peccerillo i in., 1984). Wzgórza Albańskie, położone na południowy wschód od Rzymu, zbudowane "'są z piroklastów i law szeregu bogatego w potas, występujących na powierzchni 1500 m². Wyróżniono tam leucytyty tefrytowe, tefryty fonolitowe i fonolity tefrytowe. Wymienione skały odznaczają się dość zmienną strukturą (odmiany porfirowe i afirowe) i zbliżonym jakościowym składem mineralnym. Fenokrysz-tały reprezentowane są przez leucyt, klinopiroksen i oliwin, a w tle skalnym występują: klinopiroksen bladozielonkawy, leucyt, nefelin, minerały nieprzezroczyste, biotyt, oliwin, melilit i sporadycznie skalenie.

Z badań geochemicznych wynika (Peccerillo i in., 1984), że skały ze Wzgórz Albańskich stanowią produkty frakcyjnej krystalizacji dwóch różnych magm macierzystych, powstałych wskutek częściowego wytapiania perydotytu płaszczowego wzbogaconego w pierwiastki nierozpraszające się, czyli niedopasowane. Skały Wzgórz Albańskich i innych obszarów środkowo-wschodnich Włoch ujawniają geochemiczne analogie ze skałami wapniowo-alkalicznymi i leucytowo-tefrytowymi Wysp Liparyjskich. Analogie te wskazują na to, że rzymskie i liparyjskie magmy powstały z geochemicznie podobnych materiałów lub w wyniku podobnych procesów geochemicznych. Powyższe potwierdza hipotezę, według której właśnie magmatyzm rzymski stanowi ostatnie stadium wulkanicznego cyklu związanego z subdukcją, a nie międzypłytowy magmatyzm ryftowy spowodowany rozciąganiem tyrreńskiej części Apeninów.

W Czechosłowacji skały bogate w potas występują w Górach Dou-powskich i Średniogórzu Czeskim. W Górach Doupowskich znane są leucytyty i leucytyty oliwinowe, a w Średniogórzu Czeskim tylko leucytyty oliwinowe (Hejtman, 1957). Leucytyty oliwinowe ze Średniogórza Czeskiego zbudowane są z augitu tytanowego, oliwinu, magnetytu, biotytu i leucytu. Leucytyty czeskie zawierają mniej leucytu niż leucytyty włoskie.

6.4.7. Karbonatyty

Karbonatyty są skałami zbudowanymi głównie z węglanów (kalcyt, dolomit, ankeryt, węglany Fe, Mn i Na) oraz ze skaleni, piroksenów i oliwinów. W roli składników akcesorycznych występują w nich apatyt, perowskit, baryt, fluoryt i pirochlor.

Apatytowe karbonatyty z Brazylii odsłonięte na powierzchni o eliptycznych zarysach (1000 x 400 m) tworzą partię jądrową piroksenitowo-ijolito-wego kompleksu pierścieniowego Jacupiranga (ryc. 6.16). Na wymieniony kompleks składają się piroksenity (jacupirangit) zbudowane z augitu tytanowego, ijolity oraz zserpentynizowane perydotyty i karbonatyty (zamknięte w jacu-pirangitach). W południowej Kalifornii (kompleks Mountain Pass) karbonatyty tworzą ciała tabliczkowate podobne do dajek o grubości od kilku centymetrów do kilku metrów. Największe ciało karbonatytowe ma nieregularne zarysy

0    wymiarach 700x200 m. Karbonatyty znane są jeszcze z Europy (kompleks Kaiserstuhl, kompleks Alno w Szwecji) i Afryki, gdzie stanowią jądra kompleksów pierścieniowych.

Drobne żyły karbonatytowe występują również w Czechosłowacji

1    w Polsce. W Czeskim Średniogórzu skały te mają postać brekcji alkalicznego trachitu, którego fragmenty spojone są kalcytową masą (Kopecky, 1978).

W Polsce karbonatyty związane są z intruzją syenitowo-piroksenową Tajno, przecinającą prekambryjskie podłoże krystaliczne na północ od Białegostoku (Dziedzic i Ryka, 1983). Stanowią one drobne żyły grubości dochodzącej niekiedy do 10 cm lub spoiwo brekcji. Intruzją tajnowska o powierzchni 10 km² złożona jest z piroksenitów otoczonych syenitami. Piroksenity zbudowane są