268 269

Mapy lopogratK/fit

ftyc. 7 36. Mapa topoęrakrna 1:10 000 opracowana według nowej koncepcji (fragment arkusza N-34-127-C+3 Nieporęt, Główny Geodeta Kraju 2003)

Zamiarem państwowej służby geodezyjnej i kartograficznej jest pokrycie całej Polski mapą topograficzną 1:50 000. Z ogólnej liczby 1083 arkuszy do 2002 r. ukazało się 55%, a następne są opracowywane na podstawie całkowicie zmienionej koncepcji, jako arkusze mapy wojskowej (tzw. mapy wektorowej poziomu 2 - VMap 1/2) pozbawione treści niejawnej.

Oprócz map do użytku ogólnego opracowuje się także mapy wojskowe w standardach obowiązujących państwa NATO, znacznie różniące się od nich treścią i formą graficzną. Są one wykonywane na podstawie utworzonych na ich potrzeby baz danych (GIS). Cały kraj pokryto mapami w skalach 1:50000 (VMap L2). 1:100000 i 1:250000, a część kraju także w skali 125 000 Mapy te są dostępne w niektórych bibliotekach geograficznych.

7.6. ROZWÓJ KARTOGRAFII TOPOGRAFICZNEJ

Rozwój kartografii topograficznej zawsze był ściśle związany z postępem nauki i techniki. Szczególne znaczenie miały te wynalazki, które można było wykorzystać do podniesienia dokładności map, zwłaszcza triangulacja umożliwiająca określanie właściwego wzajemnego położenia punktów na dużych obszarach. Stosowanie tej metody, której idea powstała w pierwszą połowie XVI w., wymagało odpowiednio precyzyjnych instrumentów pomiarowych. Wynalezienie lunety i teodolitu w drugiej połowie tego samego stulecia stworzyło możliwości rozwoju triangulacji, ale wprowadzenie jej na szerszą skalę do pomiarów

terenowych nastąpiło dopiero w połowie XVIII w. Metoda szybko się upowszechniła, co decydująco wpłynęło na topograficzne poznanie nąjpierw Europy, a następnie pozostałych kontynentów. Dopiero w końcu XX w. zaczęła być zastępowana pizez pomiary oparte na technice GPS.

Ważnym wydarzeniem dla rozwoju kartografii topograficznej było wynalezienie w końcu XVI w. stolika mierniczego. Przyrząd ten aż do połowy XX w. był podstawowym narzędziem kartowania, czyli sporządzania map bezpośrednio w terenie. Wykonywanie zajęcia topograficznego na dużych obszarach nie byłoby jednak możliwe bez powstającej w wyniku triangulacji osnowy geodezyjnej, pozwałąjącej na powiązanie stosunkowo niewielkich terenów kartowanych z pojedynczych stanowisk stolikowych. W końcu XIX w. zrodziła się alternatywa prac terenowych wykonywanych za pomocą stolika mierniczego

-    fotogrametria - sporządzanie map na podstawie ztjjęć fotograficznych. Najpierw była to fotogrametria naziemna, a potem - gdy w okresie międzywojennym rozwinęło się lotnictwo - także powietrzna. Ta technika znacznie usprawniła opracowywanie map topograficznych i ich aktualizację. Zastosowanie fotogrametrii stało się możliwe dzięki wynalezionej dużo wcześniej, bo w 1839 r. fotografii

W zwiększeniu dokładności map - nie tylko topograficznych - istotną rolę odegrało określenie dokładnego kształtu i wielkości Ziemi. Szczególne znaczenie miały pomiary 1-stopniowego luku południka (do pomiarów stosowano technikę triangulacji) na różnych szerokościach geograficznych, które pozwoliły na obliczenie w pierwszej połowie XIX w. wymiarów elipsoidy obrotowej. Zasady odwzorowania elipsoidy na płaszczyznę sformułował C.F. Gauss (1777-1855). Z pewnymi modyfikacjami jest ono stosowane do dziś (patrz: podrozdział 7.2).

Przedstawi ąjąc wynalazki oddziałijące na rozwój kartografii topograficznej, nie można pominąć sposobów reprodukcji map. Stosowana od połowy XV w. pracochłonna technika miedziorytnicza, w początkach XIX w. została zastąpiona przez litografię, a sto lal później przez druk offsetowy, pozwalający na wydajną reprodukcję, co miało znaczenie zwłaszcza w przypadku wieloarkuszowych map topograficznych. Także w tej dziedzinie wielką rolę odegrała fotografia umożliwiąjąca szybkie i precyzyjne kopiowanie czystorysu mapy na formę drukarską. Proces reprodukcji map znacznie usprawniają wykorzystywane od niedawna techniki komputerowe, jednak uzyskiwane za ich pomocą efekty nie dorównują jeszcze pod względem jakości i szybkości drukowi offsetowemu.

Historia map topograficznych to także zmiany zakresu ich treści i formy graficznej. Ewoluowały one wraz z całą kartografią i odzwierciedlały zarówno zmiany cywilizacyjne, jak i poglądy naukowe. Jak już wspomniano, wzorzec mapy topograficznej ukształtował się w końcu XVIII w. Stwierdzenie to dotyczy przede wszystkim treści, której główne grupy

-    rzeźba terenu, wody, roślinność, zabudowa i komunikacja - zachowały się do dzisiaj. Mapy współczesne są oczywiście znacznie bogatsze w treść, ale nie jest to zasługą kartografii, lecz rezultatem rozwoju gospodarczego, który spowodował powstanie wielu nowych rodząjów obiektów, dawniej nieznanych: kolei, nowych kategorii dróg i budowli przemysłowych. Widoczne są też zmiany w przeciwnym kierunku - niektóre obiekty znikały z map, tracąc na znaczeniu w miarę postępu technicznego. Olbrzymią ewolucję

269