271

270

Ryc. 8.1. Schematyczne zestawienie głównych struktur rozwoju tektoniki płytowej i towarzyszących im zjawisk wulkanicznych (Dewey, 1972)

/ wulkany oceanicznych stref ryftowych, 2 oceaniczny wulkanizm śródptytowy, i - wulkany stref subdukcji, 4 wulkany kontynentalnych stref ryftowych, 5 strefy ryftu, 6 strefy subdukcji, 7 uskoki transformujące, 8 kierunek ruchu płyt

rai (ryc. 8.1). Mechanizm tworzenia się komór magmowych produkujących bazytowe lawy został przedstawiony w poprzednim rozdziale przy opisie tworzącej się w ten sposób sekwencji ofiolitowej.

Ryftowe pęknięcia są sukcesywnie wypełniane lawą, która na dnie morskirn rozprzestrzenia się, zastygając w górnych partiach w postaci law poduszkowych, a w szczelinach doprowadzających w postaci dajek po każdym kolejnym pęknięciu i rozsunięciu płyt.

Według przedstawionych na konferencji w Londynie w 1982 roku sprawozdań ze szczegółowych sejsmicznych badań grzbietu podmorskiego w rejonie wschodniego Pacyfiku, został tam na głębokości 2—2,5 km określony zbiornik magmy o szerokości około 10 km, co zgodne jest z teoretycznymi założeniami tworzenia się okresowych komór magmowych dostarczających materiał do podmorskiego wulkanizmu i ekspansji oceanicznego dna.

Jeden z otworów podmorskich (w ramach Projektu Wierceń Głębo-komorskich — Deep Sea Drilling Project) po przebiciu 274 m osadów dennych przewiercił około 1100 m oceanicznej skorupy. Górna część tej skorupy, miąższości około 575 m, zbudowana była z brekcji skał wulkanicznych prze-ławiconych pokładami lawy. Od głębokości 440 m pojawiły się pierwsze dajki, a od głębokości 780 m występowały wyłącznie dajki wzajemnie w siebie intrudujące. Obraz ten jest całkowicie zgodny z budową wielu opisanych na kontynentach zespołów ofiolitowych.

8asan zadkowy ^wQ^u^°_eⁿj* ?_0wy Ocean

Ryc. 8.2. Wulkanizm w strefie subdukcji j tuków wyspowych oraz w basenie marginalnym (zatokowym back arc basin) (Rast, 1982)

Nie należy jednak jednego modelu ofiolitowego uważać za obowiązujący dla wszystkich miejsc głównych oceanicznych ryftów, gdyż jak podają to niektórzy autorzy, zespoły ofiolitowe mogą powstawać również w basenach marginalnych (back arc basins), to znaczy w basenach załukowych usytuowanych między lukami wysp z jednej strony, a brzegami kontynentów z drugiej (ryc. 8.2). Wskazuje na to charakter petrograficzny utworzonych skał, jak również ich cechy geochemiczne. Wiadomo też z bardzo licznej w ostatnim czasie literatury, że opisane na kontynentach zespoły ofiolitowe są bardzo różnorodne i zależne właśnie od miejsca i sposobu swego powstania, jak też od swojej geologicznej, a szczególnie tektonicznej historii.