PC190008

Ryc. 5. Schematyczny obraz współdziałania determinantów genetycznych i stymulatorów rozwoju z czynnikami ekologicznymi w kształtowaniu fenotypowego obrazu osobnika w rozwoju postnatalnym (wg Wolańskiego)

przez działanie warunków środowiskowych wybiera jeden wariant - szlak rozwojowy. Niekiedy czynniki egzogenne wywołują fenotypowo efekt podobny do tego, który jest determinowany genetycznie. Zjawisko takie określa się terminem fenokopii. Przyczyną fenokopii mogą być np. wady wrodzone (stanowiące wynik wpływu uwarunkowań genetycznych lub stanowiące wynik wpływu czynników zewnętrznych) - rozszczepy podniebienia, niedorozwój zastawek serca, głuchota, ślepota itp.

Rezystencja jest to opór stawiany przez rozwijający się organizm w stosunku do czynników środowiska, które stara się odkształcić pla-

styczne struktury biologiczne ustroju. Istnieją międzykomórkowe różnice rezystencji, jak również zmienia się ona w ciągu życia jednostki.

Obserwacje wskazują na to, że jednostki rozwijają się w zasadzie w ramach określonych genetycznie i względnie stałych kanałach rozwojowych. Podstawy tej teorii zarysował N. Wolański w postaci tzw. teorii limitowanego ukierunkowania rozwoju. Zgodnie z tą teorią rozwój osobnika przebiega według własnego szlaku rozwojowego w określonym genetycznie kanale rozwojowym. Cieślik i wsp. (1985) podkreślają, że celem tej teorii jest pokazanie, iż genotypy o podobnym lub zbliżonym wyposażeniu genetycznym kształtują swoje cechy w trakcie ontogenezy w zależności od odziedziczonego, genetycznie zdeterminowanego tempa rozwoju i czasu jego wyhamowania. Teoria ta pokazuje więc różnorodność przebiegu torów rozwojowych oraz uzyskiwania przez organizmy zróżnicowanych wartości końcowych cechy, limitowanych wyposażeniem genetycznym, tempem rozwoju oraz czasem wyhamowania tempa rozwoju.

2.1. Czynniki endogenne genetyczne

Genotyp

Komórki rozrodcze, czyli gamety ojca i matki, poprzez zapłodnienie wnoszą do powstałej z nich zygoty zespół determinantów genetycznych, które są strukturalnymi przekaźnikami części właściwości genotypu dwojga rodziców. Zespół tych determinantów (genotyp osobnika) w wyniku podziału redukcyjnego, czyli mejozy pochodzi w połowie z genomu ojca i w połowie - z genomu matki (ryc. 6). W wyniku mejozy, a następnie zapłodnienia, potomek, podobnie jak każdy z obojga jego rodziców, posiada zespół genów zawarty w 23 parach chromosomów (od każdego z rodziców otrzymuje po 23 pojedyncze chromosomy).

Diploidalna liczba chromosomów u człowieka wynosi 46. Zostały one dla indentyfikacji posegregowane ze względu na wielkość, kształt i położenie centromeru oraz ponumerowane. 22 pary zwane są chromosomami autosomalnymi, 1 para to chromosomy płciowe, u kobiet XX, a u mężczyzn XY.

Płeć człowieka określa chromosom Y. Osobnikiem płci męskie)9B więc ten, który posiada chromosom Y i to chromosom aktywny. Bowiem potencjalnie osobnik męski jest obojnakiem wobec istnienia obu detvmi*> nantów - w rzeczywistości obojnactwo częściej też przejawia m

23