282

282

Na rysunku 7.46a przedstawiono fragment zapisu złożenia zespołu składającego się z wałka (1), na którym osadzono tuleję (2) zabezpieczoną wzdłuż osi nakrętką (5). Wałek (1) jest podparty w korpusie (pominiętym) na dwóch łożyskach tocznych (3) i (4). (Uwaga: w konstrukcji pominięto elementy złącza między wałkiem i tuleją oraz podkładkę zabezpieczającą nakrętkę jako części nieistotne dla zrozumienia omawianej zasady). Oznaczoną płaszczyznę B-B styku tulei i wałka przyjęto jako wspólną bazę wymiarową w zapisie układu wymiarów wałka (rys. 7.46b) oraz tulei (rys. 7.46c).

Podanie wprost wymiarów' bezpośrednio wynikających ze współzależności między częściami współdziałającymi ułatwia wszelkie zabiegi podczas operowania tymi wymiarami zarówno w doborze wartości liczbowych, jak i podczas weryfikacji opracowanej konstrukcji. Należy jednak zauważyć, że zapis układu wymiarów' od wspólnej bazy ma zasadniczą wadę.

Konsekwentne stosowanie tej zasady do opisu wymiarów wszystkich powierzchni przedmiotu sprowadza układ wymiarów do zapisu od jednej bazy, co jest poważną wadą (pkt 6). Wszelkie elementy nie związane z parą posiadającą wspólną podstawę (np. długość czopów' pośrednich wałka; rys. 7.46b) opisują wówczas wymiary wynikowe. Kolejne odmierzane wymiary od jednej bazy muszą zapewnić uzyskanie wymiaru o dużej dokładności za pomocą dwóch pośrednich wymiarów. Zwykle stanowi to poważną niedogodność, ponieważ z reguły wymaga zaostrzenia dokładności wymiarów' przez zacieśnienie tolerancji.

Inną wadą wymiarowania od wspólnej bazy jest oderwanie od technologii. Bazy konstrukcyjne, a taka jest wspólna podstawa w większości przypadków, nie pokrywają się z podstawami obróbkowymi, co zmusza często w produkcji do przeliczania wymiarów, zacieśniania tolerancji itp.

Wymienione niedogodności eliminują w zasadzie wymiarowanie od wspólnej bazy jako zapis układu wymiarów na rysunkach wykonawczych, ale pomimo to powinno być ono szeroko uwzględniane w procesie konstruowania Przez przyjęcie go na etapie doboru cech konstrukcyjnych można zmniejszyć liczbę wymiarów tolerowanych.

Na rysunku 7.47 zilustrowano wpływ zmian cech konstrukcyjnych na liczbę wymiarów tolerowanych na wałku. Każde rozwiązanie przedstawia to samo zadanie, to jest ustala tuleję w tym samym położeniu względem walka, a dalej korpusu itd. Jak łatwo zauważyć, zmiany sposobu zabezpieczenia tulei przed przesuwem wzdłużnym wpływają na liczbę wymiarów' tolerowanych ustalających tuleję względem łożysk (korpusu).

Wymiary tolerowane zaznaczono gwiazdką. (Uwaga: w celu lepszego zrozumienia tego zagadnienia czytelnik powinien zapoznać się z ogólnymi zasadami tolerowania wymiarów. Informacje uzupełniające znajdują się w rozdziale 8).