30 31 2

Ryc. 4. Tkanki. A — nabłonek jednowarstwowy płaski. B — jednowarstwowy cylindryczny oreęsiony. C — wielowarstwowy płaski. D — tkanka łączna galaretowata, E — tkanka łączna włóknista. F — chrząstka. G — tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana. H — tkanka mięśniowa gładka, I — komórki nerwowe

z mezodermy. Komórki, w tej kategorii, poprzegradzane są dużą ilością substancji międzykomórkowej, którą produkują. Zadanie jej to łączenie poszczególnych części organizmu, zapewnianie narządom mechanicznej podpory oraz ochranianie narządów wewnętrznych. Wygląd tkanki łącznej zależy od tego, jak obfita i jak wykształcona jest substancja międzykomórkowa. W ob-

rębie bezkręgowców występuje tkanka łączna galaretowata, zbudowana z komórek gwiaździstych łączących się wypustkami (ryc. 4D). Pomiędzy komórkami występują duże ilości substancji śluzowatych. Często spotykana jest tkanka łączna włóknista, charakteryzująca się obecnością włókienek w substancji międzykomórkowej. Tkanka łączna chrzęstna, mająca oporniejszą substancję międzykomórkową, bardzo rzadko występuje u bezkręgowców. Spotyka się ją u niektórych pierścienic morskich, mięczaków i bezczaszkowców. Do tkanki łącznej zaliczane są także krew i limfa, tkanki luźne, zawierające komórki występujące pojedynczo w płynnej substancji międzykomórkowej. Szczególnym rodzajem tkanki łącznej jest mezenchyma. Ta tkanka złożona jest z zespołu luźno rozmieszczonych komórek, wykazujących u bezkręgowców najczęściej charakter ameboidalny, występujących w galaretowatej substancji międzykomórkowej. Mezenchyma u bezkręgowców powstajo / komórek ściany blas-tuli albo z endodermy czy mezodermy.

Tkanka mięśniowa utworzona jest przez komórki mogące się kurczyć. U wielokomórkowców dwuwarstwowych, zbudowanych z ekto- i endodermy, występują komórki nabłonkowo-mięśniowe, tworzące nabłonki okrywające i wyścielające ciało, zawierające włókienka kurczliwe. U wielokomórkowców trój-warstwowych występuje właściwa tkanka mięśniowa, pochodząca z mezodermy. Komórki tej tkanki, zwane miocytarai, mają w cytoplazmie miofilamenty, elementy kurczliwe. U bezkręgowców powszechnie występują tkanki mięśniowe gładkie, wchodzące zarówno w skład mięśni ruchowych, jak i obsługujących narządy wegetatywne (jak np. układ pokarmowy). Składają się one z komórek

0    kształtach wrzecionowatych, układających się długimi osiami obok siebie (ryc. 4H). Prócz jądra i innych organelli, cytoplazma tych komórek zawiera miofilamenty, włókienka kurczliwe, charakteryzujące się dwułomnością i brakiem prążkowania. W obrębie bezkręgowców wyjątkiem są stawonogi, u których wszystkie mięśnie ruchowe i obsługujące narządy wegetatywne są zbudowane z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. Prócz tych bezkręgowców, tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną spotyka się u poszczególnych grup w różnych, szczególnie ruchliwych narządach, jak np. w gardzieli u pierścienic, czy w sercu u mięczaków. Ogólnie ujmując, składa się ona z wielojądrowych, wydłużonych komórek, w ich cytoplazmie występują regularnie ułożone miofilamenty. Uporządkowany, powtarzający się układ podjednostek miofilamen-tów nadaje tej tkance charakterystyczny wygląd, robiący wrażenie poprzecznego prążkowania (ryc. 4G). Ten rodzaj tkanki mięśniowej, u poszczególnych grup bezkręgowców, wykazuje w szczegółach spore różnice. U kręgowców mięśnie ruchowe są zawsze zbudowane z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej, a mięśnie obsługujące narządy wegetatywne z — gładkiej.

Tkanka nerwowa u parzydełkowców rozwija się zarówno z ekto- jak

1    endodermy, u reszty wielokomórkowców powstaje zawsze z ektodermy. Komórki ektodermy przekształcające się w tkankę nerwową mają początkowo wygląd nabłonkowaty, a później wytwarzają wypustki. U bezkręgowców mają w szczegółach różny wygląd i mogą osiągać różne rozmiary (np. w mózgu

31