314 2

314

pełne oznaczenie wymiaru tolerowanego, a w drugiej wpisać tylko wartości liczbowe odchyłek granicznych, zgodnie z omówionymi już zasadami ich zapisu.

Tablicę tolerancji zamieszcza się na stronie wierzchniej arkusza rysunkowego (to jest w obszarze nad tabliczką rysunkową) i najczęściej rysuje się ją w prawym górnym rogu pola rysunku, tak aby jej boki pokrywały się z liniami obramowania (rys. 8.30-

W przypadku braku odpowiednich odchyłek w układzie tolerancji ISO konstruktor lub technolog mogą ustalić własne wartości. Ten sposób tolerowania wymiarów nazywa się tolerowaniem swobodnym (lub konstrukcyjnym). Odchyłki graniczne podczas tolerowania swobodnego są zawsze podane w postaci zapisu liczbowego.

W zapisie liczbowym (tolerowanie liczbowe) wartości liczbowe odchyłek granicznych umieszcza się bezpośrednio za wartością liczbową wymiaru nominalnego, zgodnie ze znanymi już zasadami zapisu odchyłek liczbowych podczas tolerowania mieszanego. Również w tym przypadku żadna linia rysunku nie może oddzielać wymiaru nominalnego od jego odchyłek. Wartości liczbowe odchyłek granicznych rozdzielają od wymiaru nominalnego tylko znaki + (plus) lub — (minus), wskazujące na położenie wymiaru granicznego względem wymiaru nominalnego.

Tolerowanie swobodne jest w większości przypadków tolerowaniem jed-nograniczym, co oznacza, że jedna z odchyłek granicznych jest równa 0 (zero). W ten sposób toleruje się głównie wymiary tych powierzchni półwyrobów (odkuwek, odlewów itp.), które mają naddatki obróbkowe. Pole tolerancji jest wówczas położone na zewnątrz materiału w stosunku do objętości wyznaczonej przez wymiar nominalny i mówi się wtedy, że wymiar jest tolerowany zgodnie z zasadą minimum materiału. Oznacza to, że wymiar nominalny określa minimalną objętość materiału.

Z kolei jednograniczne tolerowanie swobodne wymiarów powierzchni, które nie podlegają już dalszej obróbce skrawaniem, powinno być oparte na zasadzie maksimum materiału. Tutaj dla odmiany wymiar nominalny opisuje maksymalną objętość materiału, a jego pole tolerancji jest położone w głąb materiału w stosunku do objętości wyznaczonej przez wymiar nominalny.

Zasada maksimum materiału nie ma charakteru obowiązującego podczas tolerowania swobodnego i naruszenie jej nie powoduje szkód rzeczowych. Zachowanie jej ułatwia jednak określanie luzów i wcisków między współpracującymi częściami mechanizmów, określenie wymiarów materiału wyjściowego itd.

Podczas ustalania odchyłek granicznych w tolerowaniu swobodnym konieczna jest umiejętność rozpoznawania typu wymiaru. Rozróżnia się cztery typy wymiarów (rys. 8.4):