208 209

208 RO/.D/.IM k

których naruszenie ma równie bezwzględne konsekwencje etyczne. Takie normy przybierają różne postacie. Ciekawa jest propozycja Stanisława Mocka, politolog* z Warszawy¹. Stworzył on na użytek dziennikarzy swoistą interpretację Dekalogu'

I.    Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną.

Boga władzy, partii, bezpardonowego dążenia do kariery i sukcesu, żądzy sensacji i po klasku za wszelką cenę.

II.    Nie będziesz brał imienia Pana Boga swego nadaremno.

Bądź wrażliwy na symbole i na uczucia innych. Roztropnie poruszaj się między prze• milczaniem a nadużywaniem.

III.    Pamiętaj, abyś dzień święty święcił.

Miej czas na zastanowienie, na rejleksję. W pędzie codziennego życia znajdź chwilę mi określenie miejsca, w którym jesteś, na ocenę jakości spraw, którymi się zajmujesz.

IV.    Czcij ojca swego i matkę swoją.

W tym miejscu i czasie nie wziąłeś się znikąd. Pamiętaj o tradycji, pamiętaj o bliskuh, krewnych, znajomych, przyjaciołach i tych, którzy już odeszli, ale pozostawili dziedzictwo, byś mógł z niego czerpać wiedzę i umiejętności. Przełóż tę zasadę na formę swojej działał ności na rzecz innych i dobra wspólnego.

V.    Nie zabijaj.

W sferze duchowej nie zabijaj słowem. Bądź odpowiedzialny za to, co mówisz, za to, ru piszesz, za to, co robisz, aby nie skrzywdzić innych.

VI.    Nie cudzołóż.

Bądź wierny podstawowym zasadom, bądź lojalny wobec sprawdzonych przyjaciół. Nie wchodź w związki z ludźmi, którzy cię uzależnią. Nie rezygnuj ze swoich przekonań, poglą dów, idei, wartości. Ceń samego siebie, nie rozmieniaj się na drobne.

VII.    Nie kradnij

Koncentruj się na działaniu jako własnym akcie twórczym. Bierz pod uwagę pomysły innych, ale ograniczaj swoją nimi inspirację. W sferze materialnej kontroluj, skąd napływają do ciebie pieniądze, upominki, przywileje, nagrody.

VIII.    Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu.

Wyrażaj prawdę o świecie. Nie manipuluj informacją i faktami, aby zaszokować od biorców.

IX i X. Nie pożądaj żony bliźniego swego ani żadnej rzeczy, która jego jest.

Walcz z uczuciami zawiści i zazdrości. Rywalizację z otoczeniem oceniaj w kategoriach kreacji, a nie wzajemnej wrogości wszystkich i każdego. Nie ulegaj narzuconym formom zachowań nacechowanych zawodową walką na śmierć i życie.

Tego typu normy wyrażają przede wszystkim ogólną postawę życiową człowieka, którą nie zawsze, z obiektywnych powodów, można przełożyć na postawę profesjonalną. Takie zasady można próbować realizować - bo tak jak Dekalog, są przecież niedościgłym wzorcem - w niektórych mediach deontologicznych. Stosunkowo niewielu dziennikarzy ma szczęście w takich pracować. Jeśliby wska/.a nia S. Mocka potraktować dosłownie, jako powszechnie obowiązujące, znakomita większość dziennikarzy okazałaby się bardzo na bakier z etyką.

Niemniej jednak, na pewno warto znać i tego typu normy. Wprawdzie czym innym są faktycznie istniejące media i realne dziennikarstwo ze wszystkimi swoimi ograniczeniami, czym innym zaś to, czym mogłyby być media i dziennikarstwo, ale tego typu refleksje wskazują, w jakim kierunku można dążyć². Wartości motywują.

NORMY OKAZJONALNE

Normy okazjonalne powstają z potrzeby chwili, kiedy jakieś granice zostają w mediach i dziennikarstwie przekroczone. Ich autorami są zwykle ludzie ze znanym nazwiskiem. Ich autorytet ma skłonić do opamiętania. Tylko od czasu do czasu przypominają o sprawach zasadniczych, bo - jak pisał John Stuart Mili -

Nauczyciele i uczniowie zasypiają na swoich posterunkach, gdy tylko nieprzyjaciel ustępuje z pola³*.

Tego typu normy pojawiają się wówczas, gdy media i dziennikarze w sposób drastyczny nie wypełniają swoich celów i związanych z nimi obowiązków. Wskazują już nie tyle na etykę profesjonalną, ile na etykę życia publicznego, elementarne zasady konieczne dla zachowania wspólnoty.

Przed wyborami prezydenckimi i parlamentarnymi w 2005 r. zestaw takich norm sporządziła Magdalena Środa, etyk z Uniwersytetu Warszawskiego¹⁵. Pomimo ich okazjonalności, są cennymi wskazówkami dla dziennikarzy mediów opiniotwórczych i deontologicznych. M. Środa nie ma żadnych oczekiwań w stosunku do tabloidów. Wie, czym są i nie wymaga od nich wysokich standardów. Ale w 2005 r. rozczarowała ją postawa mediów opiniotwórczych.

Gdy dzwoni do mnie dziennikarz z „Faktu” czy „Super Expressu”, wiem, że niezależnie od tego, co powiem, dzień później w moje usta zostanie włożona wypowiedź wyrwana z kontekstu, która odsłoni zupełnie nowy i nieznany mi sens własnych poglądów. Gdy oglądam „Wiadomości” czy „Fakty” (TVN), to chcę, by informacje tam podawane były rzetelne, a komentarze ekspercko obiektywne. Tymczasem zamiast wiadomości i faktów dostaję opinie posła Wassermanna, który przez dziennikarzy traktowany jest jako specjalista od giełdy, sumień i czystych rąk (...)

Już nie wiem, dla kogo pracuje dziennikarz, który umawia się ze mną na komentarz do serwisu informacyjnego w TYP czy TVN, a później z mojej wypowiedzi wybiera akurat te

1

www.reporter.edu.pl

2

'* S. Miller, Tabloid Joumalism..., s. 295-304.

¹⁴ J.S. Mili, O wolności. O zasadzie użyteczności, tłum. A. Kurland/.ka, F. Mierzejewski, DeAgosti-nl, Altaya, Warszawa 2003, s. 67.

3

M. środa, Media d la Wassermann, „Gazeta Wyborcza". 229 (4932). I 2 X 2005, s. 1K 19.