346 347 2

Budowa wewnętrzna

Pokrycie dala. Składa się / cienkiego oskórka. wydzielanego przez mikro* kosmici naskórka, zbudowanego ze skleroprotein i mukopolisacharydów. Naskórek jest komórkowy kolumnowy i u gatunków żyjących w piasku dna oceanów, częściowo orzęsiony. Jest bogato zaopatrzony w gruczoły, produkujące substancje śluzowate, w tym świecące oraz, wspomniane już, domki. Z naskórkiem zrośnięte są mięśnie okrężne i podłużne i tworzą wór powłokowy. Mięśnie podłużne rozdzielone są na 4 pasma (ryc. 126A): dwa przygrzbietowe i dwa przybrzuszne. Jeżeli występują parapodia, włókna mięśniowe okrężne tworzą zgrubienia u ich podstaw. U niektórych gatunków, żyjących w piasku dna oceanów, nie występuje warstwa mięśni okrężnych

Wieloszczety wolno żyjące pływają, pełzają, poruszają się wyginając ciało, wiosłują parapodiami. Przy wiosłowaniu ciało wygina się wężowato, przy czym po stronie wypukłej powstałego łuku poruszają się parapodia ku przodowi, a po wklęsłej stronie łuku odwrotnie — ku tyłowi.

Układ nerwowy. U gatunków przystosowanych do życia w piasku mórz, układ nerwowy składa się z pary zwojów mózgowych, występujących w przedniej części prostomium oraz z obrączki okołoprzełykowej, zwojów podprzeły-kowych i brzusznych pni nerwowych, ze zwojami i komisurami. Ma charakter v drabinkowy i pozostaje w kontakcie z naskórkiem.' U części gatunków, S w tułowiu komórki nie tworzą na pniach wyraźnych zwojów, mogą także nie występować nerwy obwodowe.

U reszty wieloszczetów układ nerwowy jest typowo wykształcony. Zwoje mózgowe położone są w prostomium, po stronie grzbietowej, w warstwie mięśni podłużnych wora powłokowego. U form wolno żyjących zwoje mózgowe są dwu- lub trzypłatowe, u osiadłych dwupłatowe. W mózgu występują ciała grzybkowate, silnie wykształcone u gatunków wolno żyjących, a słabo u osiadłych. Ze zwojów mózgowych wychodzą do przodu ciała nerwy dochodzące do narządów zmysłów prostomium i metastomium. Z boków zwojów mózgowych wychodzą nerwy tworzące obrączkę okołoprzełykową, dochodzące do zwojów podprzełykowych, od których odchodzi para pni nerwowych brzusznych. U części wieloszczetów komisury w segmentach tułowia są podwójne, a u bardzo nielicznych gatunków pnie nerwowe są tak zbliżone do siebie, że parzyste zwoje w segmentach są zlane ze sobą (ryc. 126A).

U wielu wieloszczetów występuje układ nerwowy sympatyczny, zwłaszcza u tych, które mają wysuwaną gardziel. Nerwy tego układu pozostają w łączności ze zwojami mózgowymi.

Narządy zmysłów są rozmaicie zbudowane i odbierają różnorodne bodźce.

U form wolno żyjących powszechnie występują narządy zmysłu wzroku. Na prostomium. po stronie grzbietowej, osadzone są oczka (ryc. 12SD), w liczbie jednej, dwu. trzech lub sześciu par. Mogą także występować po bokach segmentów tułowia. Oczka zlokalizowane na tułowiu mają prostszą budowę, są kubkowate (ryc. 129A), natomiast osadzone na prostomium wykazują wyższy

stopień organizacji morfologicznej, charakteryzują je soczewki (ryc. 129B.C), a nawet zdolność do akomodacji.

Narządami odbierającymi wrażenia chemiczne są komórki czuciowe występujące w naskórku głowy i tułowia, albo parzyste narządy nuchalne. Prosto wykształcone narządy nuchalne są orzęsionymi dołkami, występującymi na prostomium i unerwionymi nerwami wychodzącymi ze zwojów mózgowych, mają istotne znaczenie przy wyszukiwaniu pokarmu. Bardziej złożone narządy nuchalne, w formie parzystych brodawek, osadzone są po bokach prostomium (ryc. 129D).

Statocysty występują w trzech rzędach: Arenicolida, Sabellida i Terebellida. Mają postać worków, występujących na odcinku głowowym, otwartych lub zamkniętych. Otwarte łączą się krótkimi kanałami ze środowiskiem zewnętrznym, a rolę statolitów pełnią w nich ciała obce — ziarna piasku łub szkielety okrzemek.

Z narządów dotykowych występują komórki czuciowe rozproszone w naskórku głowy i tułowia, szczecinki naskórkowe, a także czułki, głaszczki i wąsy.

Ryc. 129. Wicloszczety, narządy zmysłów. A — oko kubkowe. B — oko z soczewką Nereis sp., C — oko z soczewką Vanadis sp., D — narządy nuchalne Notomastus sp.", b — barwnik, c — ciało szkliste, h — narząd nuchałny, n — komórki naskórka, o — oskórek, r — nerw oczny, s—soczewka, w — ciało wodniste, z — komórki zmysłowe

347