370 371 2

duże zanieczyszczenia i małe stężenie llenu. Występują licznie. Tylne części ich ciał. sterczące nad rurami, wykonują wahadłowe ruchy, co zapewnia odświeżanie wody dookoła osobników. Przez układ pokarmowy przepuszczają ogromne ilości wody. a jelito tylne jest głównym narządem oddechowym. Są ważnym pokarmem ryb.

Rodzina: najady — Na/dldae

Na prostomium krótkie czułki lub prostomium wyciągnięte w ryjek; niektóre gatunki zaopatrzone w skrzela. Ciało drobne. Zdolność do rozmnażania bezpłciowego. Wodne, głównie słodkowodne. Kosmopolityczne.

Chaetogaster limnaei pasożytuje na ślimakach słodkowodnych.

Najada niema — Nais e/inguis, jest gatunkiem słodkowodnym, kosmopolitycznym.

Rodzina: wazonkowce — Enchytraeidae

Zbiorniki nasienne z przodu tułowia, jądra położone w 5 segmencie, występującym za segmentem ze zbiornikami nasiennymi. Większość gatunków nie ma szczeci. Formy drobne, do 2 cm długie. Żyją w żyznej glebie ogrodowej, szklamianej. doniczkowej. Wnikają do gleby na głębokość do 20 cm, drążąc kanaliki, które wyścielają śluzem. Przyczyniają się do spulchniania gleby i lepszego jej natleniania. Mogą występować masowo; w 1 m³ gleby może występować do 8 000 osobników.

Gromada: pijawki — Hirudina

Diagnoza: pierścienice nie mające czulków, wąsów. glaszczków oraz parapodiów; zaopatrzone w przyssawki: przedniąTtyŁą albo tylko tylną: ciało zbudowane z niewielkiej liczby homonomicz-. Jttch segmentów: od 15—34; w okresie rozrodu powstaje siodełko';, rozwój bez larwy.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Pijawki są najbardziej wyspecjalizowaną grupą w obrębie pierścienic. Większość jest pasożytami zewnętrznymi, których pożywieniem są krew ssaków, płyny ustrojowe, albo miękkie tkanki bezkręgowców i kręgowców. Część pijawek jest drapieżna i padlinożerna. Przy czym występuje cała skala przejść od żyda drapieżnego do pasożytnictwa zewnętrznego. Nieliczne gatunki są ektokomensalami. Pasożyty przyczepiają się do ciała żywiciela tylko w okresie pobierania pokarmu, albo na dłużej i opuszczają żywiciela w okresie rozrodu.” Część jest stałymi pasożytami zewnętrznymi. Znanych jest ok. 500 gatunków pijawek, w polskiej faunie ok. 23.

Pijawki zamieszkują niemal wszystkie typy wód śródlądowych, nie występują jedynie w potokach wysokich gór i bagnach bogatych w kwasy

humusowe. W morzach występują jako ipasożyty ryb.. Nieliczne są gatunkami wodnotądówymi i lądowymi. Lądowe żyją wyłącznie w wilgotnych lasach tropikalnych, gdzie występują w glebie, ściółce, w spróchniałych pniach drzew oraz na wilgotnych gałęziach i liściach różnych roślin.

Znaczenie gospodarcze mają pijawki krwiopijne, stanowią zagrożenie dla zwierząt domowych i hodowlanych, szczególnie ryb. Na obszarach tropikalnych' pijawki lądowe i wodne są często plagą ludzi i zwierząt. Duże szkody wyrządzają pijawki lądowe (India, Cejlon), które spadając z liści i krzewów atakują skórę człowieka i innych ssaków. Wiele pijawek przenosi bakterie i pierwotniaki chorobotwórcze, tasiemce i pasożytnicze nicienie. Znaczenie w lecznictwie ma pijawka lekarska (p. systematyka).

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Wymiary ciała pijawek wahają się w dość wąskich granicach, nigdy nie są krótsze niżO^ cm, jeden gatunek osiąga do 30 cm długości. Większość jest 2—5 cm długa.

Pijawki od innych pierścienic różnią się przede wszystkim tym, że nię_mają wyrostków na odcinku głowowym, parapodiów, i z wyjątkiem przedstawicieli rzędu Acanthobdellida, szczeci. Skrzela, będące wyrostkami ściany ciała, występują tylko u gatunków zaliczanych do rodziny Ozobranchidae (pijawki ryjkowe, ryc, 139A)_t _    • .    •

Ciało pijawek jest mniej lub bardziej wydłużone (ryc. 139), walcowate albo silnie grzbieto-brzusznie spłaszczone. U Acanthobdellida składa się z 30 homo-nomicznych segmentów, u BranchiobdeUida z 15 — 16, a u reszty pijawek z 34. Od zewnątrz, granice segmentów są widoczne tylko u Acanthobdellida i Bran-chiobdellida. JJ reszty pijawek segmenty można policzyć tylko w okresie

371