420 421 2

REGENERACJA

Stawonogi mają słabe zdolności do regeneracji. Dojrzałe postacie skorupiaków mogą regenerować słupki oczne i odnóża, dojrzałe pajęczaki odnóża. Dojrzałe owady nie mają zdolności do regeneracji.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Stawonogi rozmnażają się płciowo. Niektórzy parazytolodzy podają, że pasożytnicze rozłogowce rozmnażają się płciowo i wegetatywnie (zob. skorupiaki).

U części skorupiaków bruzdkowanie jest spiralne. U reszty stawonogów, całkowite równomierne lub nierównomierne, albo częściowe powierzchniowe. Występują także mieszane typy bruzdkowania, to jest początkowo bruzd* kowanie jest całkowite i następnie przechodzi w powierzchniowe. Jaja są przeważnie bogate w żółtko, szczególnie u stawonogów lądowych. Gastrulacja bardzo rzadko zachodzi przez inwaginację, częściej drogą imigracji i epibolii. W okresie rozwoju zarodkowego powstają osłony zarodkowe.

Rozwój po za zarodkowy, u przeważającej większości stawonogów, zachodzi z występowaniem larw. Larwy wykazują bardzo zróżnicowaną budowę w poszczególnych podtypach i stąd porównywanie ich budowy nie ma przydatności w rozważaniach filogenetycznych. Natomiast w obrębie podtypów, mogą występować larwy przydatne w rozważaniu stosunków pokrewieństwa gromad składających się na podtyp.

Podtyp: tryl ob i to kształtne — TrUobitomorpha

Diagnoza: stawonogi wymarłe, cechujące się najbardziej homonomiczną metamerią, o wypuklonej po stronic grzbietowej części osiowej, powodującej trójosiowe zróżnicowanie dała.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Podtyp obejmuje paleozoiczne wymarłe stawonogi o wyraźnie jednolitej segmentacji, mające odnóża na wszystkich segmentach ciała, z wyjątkiem pierwszego i ostatniego.

Występowały w morzach płytkich, głównie w strefach przybrzeżnych. Pędziły przeważnie tryb życia przydenny, nieliczne gatunki były planktonowe. Dotychczas poznano ok. 5 000 gatunków.

SYSTEMATYKA

Systematyka podtypu jest bardzo różnie ujmowana przez paleozoologów. Najczęściej podtyp rozdziela się na dwie gromady, zależnie od wykształcenia odnóży głowowych.

Gromada:^f tryl obity — Trilobita

Diagnoza: trylobitokaztaitne o najbardziej homonomicznych odnóżach.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Trylobity znane są jako skamieniałości ery paleozoicznej, występowały od kambru. Główny rozkwit osiągnęły w sylurze, wymarły w permie. Dotychczas poznano ok. 4000 gatunków.

Ryc. 154. Trylobit dewoński. A—strona grzbietowa, B — brzuszna, C gr przekrój przez segment tułowia; c — czułek, e — egzopodit, o — oko, n—endopodi t, p — pleura, r — rachis, y — pygi-dium

Najbardziej charakterystycznymi cechami trylobitów są duża homonomicz-ność segmentów i wyraźna trójdzielność ciała (ryc. 154, fot. 9). Ciało miały owalne, grzbieto-brzusznie spłaszczone, od 0,5 mm do ok. 1 m długie. Przeciętna długość wynosiła 3 — 10 cm. W ciele wyróżnia się 3 części: głowową, tułowiową i tzw. ogonową. Również w przekroju podłużnym u trylobitów wyraźnie zaznacza się trójdzielność dała, poprzez wyodrębnioną, w postaci wysklepienia, część osiową (rachis), a spłaszczone i rozciągnięte na boki części boczne (pleury), stanowiące osłony dla odnóży (ryc. 154C). Ciało okrywał chitynowy szkielet zewnętrzny. Na każdym segmencie, prócz pierwszego (ak-ronu) i ostatniego (telsonu), osadzone były odnóża.

Głowa trylobitów jest rozpłaszczona na boki, podobnie jak reszta dała. Na stronie grzbietowej część osiowa, będąca przedłużeniem rachis, jest silnie wysklepiona i określana jest jako glabella. Boczne, niższe części, nazywane są policzkami. U części gatunków, policzki są wyciągnięte ku tyłowi ciała i tworzą różnie długie wyrostki. Tylko u najstarszych filogenetycznie form występowały poprzeczne bruzdy zaznaczające segmenty budujące głowę, u reszty szkielet głowy jest jednolity. Na stronie grzbietowej, u większości gatunków, występują oczy złożone (do 15 000 ommatidiów), osadzone bezpośrednio na głowie lub na słupkach. Po stronie dolnej występuje otwór gębowy, a przed nim para czułków członowanych jednogałęziowych. Czułki porównuje się z czułkami I pary

421