458 459 2

u gatunków rozdzielnopłciowych mają złożoną budowę i należą do największych, jakie występują wśród zwierząt. Niektóre gatunki, o ciele 1 mm długim, produkują plemniki ok. 7 mm długie. Jaja składane są do wody albo do komory lęgowej, przestrzeni między grzbietem a pancerzem. Bruzdkowanie jest całkowite. U gatunków morskich rozwój pozazarodkowy zachodzi wprost. U słodkowodnych wylęgają się swoiste naupliusy, cechujące się cienkim dwuklapowym karapaksem.

Małżoraczki rozdziela się na 3 rzędy, w zależności od budowy karapaksu i odnóży.

Rząd: Myodocopa

Klapy karapaksu z wycięciami do wysuwania czułków (ryc. 171). Czułki II dwugałęziowe, gałąź zewnętrzna większa niż wewnętrzna. Dwie pary odnóży tułowiowych. Wyłącznie morskie. Większość głębinowa (przydenne i wiercące w mule), część planktonowa.

Rodzina Cypridinae obejmuje gatunki świecące. W dolnej wardze występuje gruczoł dwudzielny, produkujący substancje świecące, a każda część ma oddzielne ujście. Jedna część produkuje lucyferynę, druga lucyferazę. Substancje wydzielone, łącząc się w wodzie, wydzielają światło.

Rząd: Halocyprlda

Karapaks bez wcięć. Czułki II dwugałęziowe, gałęzie równej długości, człony spłaszczone. Tylko para odnóży tułowiowych, albo odnóży brak. Morskie, większość planktonowa. Kilka gatunków jest składnikiem mezopsammonu.

Rząd: Podocopa

Karapaks bez wcięć. Czułki II dwugałęziowe (gałąź wewnętrzna równa lub dłuższa od zewnętrznej), albo jednogałęziowe. Głaszczki żuwaczek pełnią dodatkowo funkcje ruchowe. Odnóża tułowiowe w liczbie 1—2 par. Morskie, słodkowodne i żyjące w ściółce lasów tropikalnych.

Cypris ornatu, do 3 mm długi, jest gatunkiem słodkowodnym.

Dział: skorupiaki wyższe — Malacostraca

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Dział obejmuje skorupiaki bardziej jednolicie zbudowane niż zaliczane do skorupiaków niższych. Liczba segmentów, wchodzących w skład ciała jest prawie jednolita, u liścioraków wynosi 22 (6 + 8 + 8), u reszty gatunków — 21 (6 + 8 + 7). Odwłok zaopatrzony w odnóża. Mózg trójdzielny. Skorupiaki wyższe są formami większymi niż skorupiaki niższe. Żyją w morzach, wodach słodkich i na lądzie. Dział obejmuje tylko jedną gromadę.

Gromada: pancerzowce — Malacostraca

Synonim: rakowe*

Diagnoza: skorupiaki o ciele zbudowanym z 22, albo z 21 segmentów, wyraźnie /różnicowanym na tagmy: głowę lub glowotulów, tułów i odwłok, dwie ostatnie tagmy wyraźnie segmentowane: u większości gatunków na segmentach odwłoka odnóża; oskórek przeważnie gruby; otwory płciowe parzyste, u samic otwierają się na 6, a u samców na 8 segmencie tułowia.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Pancerzowce żyją w wodach morskich, słodkich i na lądzie. Lądowe oddychają tlenem atmosferycznym. Wodne są planktonowe, pelagiczne, żyją na dnie, w piasku lub mule. Część gatunków wodnych jest symbiontami i komensalami. pasożytów jest stosunkowo niewiele. Wszystkie mają duże znaczenie w biocenozach wodnych, gdyż niektóre gatunki występują w bardzo liczebnych w osobniki populacjach, wiele dziesięcionogów jest jadalnych. Znanych jest ok.

30 000 gatunków.

Pancerzowce są ogólnie większe niż skorupiaki niższe, ale rozpiętość długości ciała jest u nich bardzo duża. U prymitywniejszych ciało jest od kilku do kilkunastu mm długie. Największe są kraby, np. głębinowy krab Macrocheira kaempferi ma odnóża osiągające 1,5 m długości; wraz z odnóżami mierzy ok. 3 m.

Ciało pancerzowców składa się z głowy, tułowia i odwłoka (liścioraki) lub z głowotułowia, tułowia i odwłoka (pancerzowce właściwe). Jeżeli występuje głowotułów, wtedy do głowy przyłączonych jest 1 — 5 segmentów tułowia. Większość pancerzowców ma karapaks okrywający głowę i tułów. Odwłok częściowo pokryty lub nie pokryty karapaksem. U nielicznych gatunków karapaks jest szczątkowy lub nie występuje. Jeżeli występuje, jest wyciągnięty do przodu i tworzy wyrostek, zwany rostrum (ryc. 172A). Karapaks, w części nakrywającej tułów, może być wolny, albo może być zrośnięty z niektórymi lub wszystkimi segmentami tej tagmy.

Oczy najczęściej tylko złożone, siedzące lub słupkowate, u prymitywnych form może występować oko naupliusowe. Czułki I u większości form mają dwa

Ryc. 172. Puncerzowiec właściwy. A — pokrój ciała. B — odnóże; cl — czułek 1 pary. c2 — II pary, d — uropod, e — epipodit, g — egzopodit, k — karapaks. n — endopodit, o — pierwsze odnóże odwłoka, p — protopodit. r — rostrum, sl — szczęka I pary, s2 — II pary, t — telson. u — ostatnie odnóże tułowia, ż — żuwaczka

459