462 463 2

rożnie wykształcony (ale nie jest dwuklapowy i nie obejmuje odwłoka), albo nie występuje. Odnóża tułowia prętowa te. gałąź zewnętrzna krótka lub zredukowana. Ostatnia para odnóży odwłokowych spłaszczona, wyksztułcona w płetwy. Telson bez wyrostków. Występują w morzach, wodach słodkich, jako formy wolno żyjące (większość), symbionty, komensale, pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne (np. żyjące w jamie płaszczowej mięczaków) oraz na lądzie.

Pancerzowce właściwe ujmuje się w 4 nadrzędy. głównie na podstawie stopnia cefalizacji, rodzaju wykształcenia szkieletu zewnętrznego, przysadek gębowych i odnóży.

N a d r z ą d: hoplitowce — Hoplocarida

Synonim: rawki

Nadrząd obejmuje morskie skorupiaki, najprymitywniej zbudowane w obrębie pancerzowców właściwych. Cechują je słabe wykształcenie głowotułowia (niski stopień cefalizacji), potężnie rozwinięte szczękonóża II, stanowiące narząd chwytny i obronny, nadające tym skorupiakom wygląd przypominający sylwetkę hoplity (ryc. 174A).

Hoplitowce obejmują tylko jeden rząd.

Ryc. 174. Pancerzowce właściwe. A — rawka, B — Anaspides tasmaniae

Rząd: ustonogi — Stomatopoda

Rząd obejmuje skorupiaki morskie, występujące w morzach sub- i tropikalnych. żyjące w szczelinach skał podmorskich i jamach wykopanych w dnie. Drapieżne, odżywiają się parzydełkowcami, krewetkami, krabami i mięczakami. Ok. 350 gatunków. Większość jadalna; rarytasy kuchni krajów tropikalnych.

Ciało 2 — 36 cm długie, spłaszczone grzbieto-brzusznie, silnie wydłużone. Karapaks słabo wykształcony, zrośnięty tylko z dwoma pierwszymi segmentami tułowia, z przodu wyciągnięty w ruchome rostrum. Na głowie duże słupkowe oczy złożone i szczątkowe oko naupliusowe. Trzeci i czwarty segmenty tułowia szczątkowe, dalsze cztery dobrze rozwinięte. Odwłok duży, wyraźnie segmentowany.

Czulki I długie, dłuższe niż czulki II. Charakterystyczną cechą ustonogów jest budowa czułków II, mają one gałąź zewnętrzną wykształconą w dużą łuskę, będącą sterem wysokościowym (ustonogi polując gwałtownie wypływają z nor). Żuwaczki są dobrze rozwinięte, szczęki zmarniałe. Inną cechą, charakteryzującą ustonogi, jest budowa odnóży. Pięć pierwszych par odnóży tułowiowych jest wykształcona w szczękonóża i one obsługują otwór gębowy (ustonogi). służą do łapania pokarmu, rozcinania i wkładania do otworu gębowego. Są jednogałęziowe, mają silnie rozwinięte końcowe człony z kolcami, będące narządami chwytnymi. Szczególnie silnie jest rozwinięta druga para, która stanowi główny narząd chwytny i obronny, nadający ustonogom swoisty, groźny wygląd (ryc. 174A). Końcowe człony tych odnóży mają potężne kolce i składają w zagłębienia w przedostatnich członach, jak ostrza scyzoryków chowane w okładziny. Trzy dalsze pary odnóży tułowia są długie, cienkie, pływne. Odnóża odwłokowe są dwugałęziowe i na gałęziach zewnętrznych zaopatrzone w skrzela. Ostatnia para, uropody, są duże. rozpłaszczone, podobnie jak telson; razem tworzą płetwę.

Serce długie, ciągnie się przez tułów i odwłok, ma 13 par ostiów. Narządami wydalniczymi są gruczoły szczękowe.

U większości gatunków w rozwoju występuje pseudożywik, larwa pelagicz-na, u reszty różnego typu larwy bardziej niż pseudożywik zaawansowane w rozwoju.

Rawka wieszcza — Squilla mantis, jest pospolita w Morzu Śródziemnym i Atlantyku. Zagrzebuje się w piasku wystawiając przód ciała. Występuje na głębokościach 60-100 m. Jadalna.

Nadrząd: zbornoraki — Syncarida

Nadrząd obejmuje skorupiaki słodkowodne, żyjące na bardzo ograniczonych obszarach. Ok. 30 gatunków.

Formy najmniejsze w obrębie pancerzowców, od 0,5 mm do 5 cm długie. Cechuje je budowa o znacznej homonomii, brak karapaksu, i brak albo nieznaczna cefalizacja, słabo zaznaczona tagmatyzacja, głowa szeroko osadzona na tułowiu (ryc. 174B), segmenty tułowia nieznacznie przechodzą w odwłok (zbornoraki). Oczy złożone, siedzące lub słupkowe, albo brak. Czulki długie. Odnóża tułowiowe dwugałęziowe z dużymi epipoditami, podobnie zbudowane, odwłokowe ze szczątkowymi gałęziami wewnętrznymi, szczątkowe, albo zredukowane, uropody długie, telson z widełkami lub bez. Serce długie, rozciąga się przez tułów i odwłok. Gruczoły szczękowe. Mikrofagi lub odżywiające się detrytusem. Rozwój wprost.

Budowa wskazuje, że jest to grupa reliktowa. Niektórzy przyjmują, że reprezentowana jest przez formy neoteniczne. Nadrząd obejmuje 2 rzędy, wyróżniane na podstawie stopnia cefalizacji.

463