504,505

Trop poznania

Nieosiągalność istoty rzeczy

Metahistory

Vhite'a poetyka pisarstwa historycznego

504    Teorie literattiry X!

Oznaczać to miało, że każdy dyskurs jest poddany nieubłaganym prawom retoryki, które zawieszają jego bezpośrednią referencjalność i przekreślają marzenia o nieuprzedzonym opisie rzeczywistości z powodu swej tropologicznej struktury²⁹. Co to znaczy, że poznanie ustrukturowane jest jako trop? To mianowicie że polega ono albo na szeregu przeniesień (Ubertragungen) i substytucji (jak w wypadku metafory lub meto-nimii) między doznaniem zmysłowym i skonstruowaniem pojęcia, albo na

przypisaniu tego, co właściwe ludzkiemu myśleniu, rzeczywistości 111 (jak w wypadku antropomorfizmu), albo też - jak w wypadku hyprttty^^H zamianie porządków przyczyny i skutku⁵⁰ czy - jak w wypadku syn wzięciu części za całość lub odwrotnie. Tych pięć tropów (a ściślej) i dwie figury) - metafora, metonimia, synekdocha, personifikacja I określa, zdaniem Nietzschego, całość ludzkiego poznania. Wc ws/.yi wypadkach tropologiczna mediacja sprawia, że „nie sposób pr/.0(M królestwa prawdy”⁵'.

W ten oto sposób dochodzimy do sedna Nietzscheańskicj krytyku historiograficznego, która miała olbrzymi wpływ na dwudzicstowirCI nie o historii. Jest nim radykalne przeświadczenie o niemożliwości ( niezapośredniczonej, istniejącej niezależnie od poznającego i jego Jal rycznej „istoty rzeczy”, przekonanie o nieautonomiczności sensu l i szłych oraz kreacyjnym charakteru dyskursu historyka.

■ T ropo LOGI A - wedle I luydriia H te’a, autora Metahistory (i <> /1) "lilii Troptcs ofDiscourse (1978), »y*łi<Młj pów retorycznych (czyli „glęhukll ll ■ strukturalnych”) rządzący mm ii |,| ||M ryczną. Każdy z czterech |•• •• I i.iwiM tropów - metafora, metonimlit, tVg cha i ironia — inaczej ustalił 11 lat |( dzy częścią a całością, i dlatntfi I wiada („prefiguruje”) za inny iiitH storiograficznej opowieści I Inny f ideologii.

111 lutl

• Ili

lo

hi* |l

OM

il>ii ll I

MM I

‘i •'

Poetyka historii

W 1973 roku Hayden White, historyk mediewista z zawodu, i>piihlłM je wielkie dzieło Metahistory: The Historical Imagination in Europę, wielką interpretację dziewiętnastowiecznej historiografii, " l<l«‘ dził dwóch tez. Po pierwsze, że style wyjaśniania historycznego lóśw" dzy sobą poprzez zastosowanie trzech podstawowych strategii: lalmliifj gumentacji oraz ideologizacji. W każdej z nich możliwe są nu t•, |

Zob. P.dc Mssn, Alegorieczytania. Jfzyk figuralny u Rousseau, Nittzscheg WIŚ tłum. A. Przybyslawski, Kraków 2003.

O tych trzech tropach (a ściślej: jednym tropie i dwóch figurach):..........    #•,

fr/.mic i hypallagu, pisze dc Man w Alegoriach czytania.... o/>. cit.

R Nietzsche, Samtliche Wrrte. Kritische Studienausgahe.., «/> cit., t. 7, a. ągl.

Punh#

V Historyzm    505

bi mi u n tyczny, tragiczny, komiczny i satyryczny'² (fabularyzacja); formistyczny, mu 111 a nicystyczny, organicys tyczny i kontekstu alistyczny” (argumentacja); anar-■liityczny, radykalny, konserwatywny i liberalny'⁴ (ideologizacja). White argu-hnmije, że styl historiograficzny uzależniony jest od wyboru określonej strate-■II i określonego wzorca strukturalnego, co sprawia, że historyk, tworząc dyskurs,

■ MYIIIOI - wzorzec fabularyzacji, archc

■    typ; według N. Fryca: wzorzec romanso-

■    wy zakłada przekraczanie przez bohatera ■pgtiinii zeń jego własnej egzystencji, wal-

■    kę z przeciwnościami losu, zwycięstwo I I Wyzwolenie, które potwierdza zwy-B.łllęslwo dobra nad złem; wzorzec saty-

■    tyt z.tty przeciwnie - zakłada niemożli-

■    wo iC wyzwolenia się spod panowania zła

■    I słabość człowieka,świadomego nicade-I VWal uości własnych wysiłków w niepr/.y-V JtUfltym święcie; wzorzec komediowy za-I klada chwilowe pojednanie sił w świecie I społecznym lub naturalnym, tragedia zaś I takie pojednanie uniemożliwia, choć nic-I |.uwodzenie bohatera dodaje otuchy wi-■jilzi.m tragicznego spektaklu.

Praca hli jako akl pootyckl

Przadwk ci ystaj historlog

zmuszony jest postępować wedle przyjętych założeń strukturalnych. Po drugie, White założył, że praca historyka nie jest neutralnym odtwarzaniem przeszłości, lecz przypomina nieuchronnie „akt poetycki”'⁵, w którym dochodzi do strukturalnej prefiguracji historycznego pola badań, za pomocą czterech podstawowych tropów: metafory, metoni-mii, synekdochy i ironu'⁶. Badając z tej podwójnej, dyskursywno-tropologicz-nej (a więc metahistorycznej) perspektywy dzieła dziewiętnastowiecznych historyków, White przekonywał, że prace filozofów historii (Hegla, Marksa, Nietzschego i Crocego) nie różnią się niczym od dzieł „właściwych” history-Hyv (Micheleta, Rankcgo,Tocqueville’a i Burckhardta), albowiem i filozofowie, Hmorycy opierają swą pracę na podobnych „trybach świadomości | moda ofcon-¹ zv figurach wyobraźni. Oznacza to, że nie istnieje czysta historiogra-ŁlU"' I 11 k biłaby zarazem filozofią historii, oraz że badanie historii jest ciek ■ pi7V|(,icj strategii retorycznej. Historyk ma do dyspozycji kilka fundamen-Biy. h sposobów aranżowania własnego dyskursu oraz tropów i wybór jednego Bil h (styl) jest zarazem wyborem określonej interpretacji dziejów. Z tego po-

Wl.ll. Idzie tu drogą wyznaczoną po raz pierwszy przez kanadyjskiego teologa i badacza ptii.itiii)' Northropa Fryca, który w /Ina tamy ofCriticism wyróżnił takie właśnie, powru-Hftrr w literaturze (a więc archctypalnc), wzorce fabularyzacji, czyli mythoi. Phimhtyczny tryb wyjaśniania zakłada, że świat staje się zrozumiały, gdy tylko zostanie Mllttli zioną odpowiednia forma, służąca do identyfikacji wszystkich jego elementów. Tryb

kfgi......styczny podporządkowuje każdy element świata opisywanego dialcktycc części

11 i|Mi I lub większego procesu. Mecbanicyści szukają przyczyn mechanizmów historycz-||V li i kontrkstualiści umieszczają wydarzenia w szerszej ramie interpretacyjnej.

#    ‘|ó Wblle postępuje za Karlem Mannheimem, autorem wpływowej książki Ideologia i ulu

■    Jf>< ( lutu).

#    I I Wltlle, Mttabistory The IInlnntul Imaginalion w Nmeteenth ('.enliiiy T.urnpe, lialtinio

F •* tuj i,«.X.

I Willi* wielokrotnie podkreślał, jaką rolę w jego teorii odegrał włoski filozof (iiambatlisla I Vl|t* 1 jago teoria o pierwszeństwie języka poetyckiego przed pojęciowym w rozwoju kul

■    iwty