504 505 2

odbytowy. U samców wyrasta z niego diugi biczyk (ryc. 190A, fot. 14B), złożony z różnej liczby członów u poszczególnych gatunków. Na końcu odwłoka uchodzą parzyste gruczoły obronne, wyrzucające wydzielinę na odległość do 30 cm. W skład wydzieliny wchodzą nr. in. kwas octowy (85%) i kaprylowy (5%). Wydzielina może rozpuszczać oskórek stawonogów, a u niektórych gatunków nieprzyjemnie pachnie.

W wewnętrznej budowie biczykoodwłokowce nawiązują do skorpionów, ale układ nerwowy mają bardziej skoncentrowany. U nich po stronie brzusznej, prócz dużego zwoju podprzełykowego, na pniu brzusznym występuje tylko jeden zwój zlokalizowany w przedodwłoku. Jako narządy oddechowe funkcjonują jedna lub dwie pary płucotchawek. Układ krwionośny jest podobnie zbudowany jak u skorpionów, ale serce jest krótsze. Narządami wydalniczymi są para gruczołów biodrowych i para cewek Malpighiego.

Samce produkują spermatofory. Rozwój wprost.

Telyphomis caudatus występuje na Jawie (fot. 14A, B).

Rząd: rozlupnoglowce — Schizomida

Przedstawiciele rzędu występują w strefach subtropikalnych i tropikalnych. Prowadzą tryb życia ukryty, żyją pod kamieniami i w ściółce. Ok. 80 gatunków.

Ciało drobne, poniżej 3 mm długie. Rozlupnoglowce są ślepe. Głowotułów mają niejednolity, dwa ostatnie jego segmenty są oddzielone przewężeniem, a ponadto od strony grzbietowej przykryte są dwoma podłużnymi płytkami. W sumie, od strony grzbietowej, na głowotułowiu występują 3 płytki: jedna duża płytka przednia i dwie mniejsze podłużne (ryc. 190B). Chelicery mają krótkie, pedipalpy długie, ale mniej masywne jak w poprzednim rzędzie. Pierwsza para odnóży lokomocyjnych jest najdłuższa, ma znaczenie czuciowe. Odwłok segmentowany, nieznacznie szerszy od tułowia. Trzy ostatnie segmenty odwłoka wyraźnie zwężone (niektórzy systematycy określają je jako zaodwłok). Na końcu odwłoka krótki buławkowaty wyrostek. W odwłoku gruczoły obronne.

W budowie wewnętrznej rozłupnogłowce nawiązują do biczykoodwłokow-ców. Rozwój wprost.

Schizomus sawadai żyje w ciepłych strefach Azji.

Rząd: tępoodwłokowce — Amblypygi

Przedstawiciele rzędu żyją w strefach ciepłych wilgotnych, pod kamieniami, pod korą drzew. Ok. 70 gatunków. Nocne. Drapieżne.

Ciało do 5 cm długie. W budowie zewnętrznej nawiązują do biczykoodw-łokowców, ale na odwłoku nie występuje biczyk (tępoodwłokowce, fot. 14D). Głowotułów jednolity. Na głowotułowiu trzy pary oczu bocznych. Odnóża gębowe podobnie wykształcone jak u biczykoodwłokowców. Pierwsza para odnóży lokomocyjnych szczególnie długa, np. u postaci o ciele ok. 5 cm długim,

pochodzi do 25 cm, w spoczynku dwukrotnie zgięta (ryc. 190C), ma znaczenie gnidowe. Odwłok węższy od głowotułowia, jednolity. Nie występują gruczoły

obronne.

W budowie wewnętrznej nawiązują do pająków. Zwoje brzuszne skupione $ą w jeden zwój podprzełykowy. Układ pokarmowy ma dwie pompy ssące, fforządami oddechowymi są para płucotchawek i para wypuklanych woreczków' brzusznych. Woreczki są cienkościenne, wypuklane ciśnieniem hemolimfy, _a wciągane wyspecjalizowanymi mięśniami. Serce skrócone, występuje tylko w odwłoku. Narządami wydalniczymi są dwie pary gruczołów biodrowych i para cewek Malpighiego.

Rozwój wprost.

Phrynichus reniformis występuje we wschodniej Afryce.

Rząd: głaszczkochody — Palpigradi

Glaszczkochody żyją w zacienionych środowiskach, pod kamieniami, w ziemi, w grotach, szczelinach skał, kilka gatunków żyje w piaszczystych plażach. Występują wyłącznie na obszarach ciepłych, głównie podzwrotnikowych i zwrotnikowych, kilka gatunków występuje w Europie na wybrzeżach Morza Śródziemnego. Ok. 60 gatunków.

Formy drobne do 3 mm długie. Ślepe. Ciało bezbarwne. Głowotułów niejednolity, jego ostatnie dwa segmenty oddzielone przewężeniem. Po stronie grzbietowej oskórek tworzy na głowotułowiu dwie płytki: przednią dużą i tylną wielokrotnie mniejszą (ryc. 191). Chelicery są trójczłonowe i zakończone szczypcami. Najbardziej charakterystyczną cechą w tym rzędzie jest budowa pedipalpów. Są one podobnie wykształcone jak odnóża kroczne, nie mają na członach podstawowych wyrostków do żucia i służą do chodzenia (ryc. 191), co jest cechą wyjątkową u pajęczaków. Pierwsza para odnóży lokomocyjnych jest silnie wydłużona i spełnia funkcje czuciowe. Odwłok szerszy niż głowotułów, segmentowany. Zbudowany z II segmentów, trzy ostatnie, podobnie jak u biczykoodwłokowców, są wyraźnie zwężone (zaodwłok), ostatni zawiera otwór odbytowy i długi wieloczłonowy biczyk z oskórkowymi włoskami.

505