DSCN2042 (2)

leptoidy

hydroidy

Rys. 4.9. Gamctolor mchu merzyka (Mnium) oraz wyrastający z niego sporofit (A) oraz przekrój podłużny przez sporofit (B)

Rys. 4.8. Budowa anatomiczna osi gamctoforu u mchów. A — przekrój przez słabiej zróżnicowaną oś skrętka (Funaria), B - - przez stosunkowo silnie zróżnicowaną oś plonnika (Polyiriclium)

4.8). Najwyższe zróżnicowanie tkankowe występuje u mchów z grupy Polytrichidae, do której należy rodzaj plonnik (Polyiriclium). Oś gametoforu ma tu centralną koncentryczną wiązkę przewodzącą, złożoną z komórek wydłużonych o zwężonych końcach, martwych, ale nie zdrewniałych, przystosowanych do łatwiejszego przewodzenia wody i nazywanych hydroidami, oraz z komórek również wydłużonych, ale żywych i zawierających dużo białek i cukrów, przystosowanych do przewodzenia substancji organicznych i nazywanych leptoidami. Na zewnątrz od wiązki przewodzącej znajduje się tkanka miękiszowa, złożona z komórek zielonych, zawierających chloroplasty, a całość otoczona jest warstwą korową, złożoną z komórek o zgrubiałych ścianach i pełniącą funkcje okrywające.

Budowa sporofitu mszaków

Sporoftt mszaków cechuje się budową osiową i może być uważany za pojedynczy telom i utwór homologiczny względem sporofitu roślin naczyniowych. Jest on u mszaków utworem niesamodzielnym, rozwija się na gametoficie i przez całe swoje istnienie pozostaje z nim złączony i od niego zależny. Sporofit ten składa się ze stopy, która jest rozszerzeniem jego podstawy, zagłębionym w tkance gametofitu, z sety. czyli trzonka, i znajdującej się na jego szczycie zarodni (rys. 4.9). Pod względem szczegółów budowy sporofitu mogą występować różnice pomiędzy poszczególnymi grupami mszaków (wątrobowcami, mchami, glewikami). Omówimy tę budowę na dwóch przykładach.

U mchu merzyka (Mnium) niedojrzały sporofit okryty jest jednowarstwową skórką z aparatami szparkowymi podobnymi jak u roślin naczyniowych, poza tym w jego budowie uczestniczą w zasadzie tylko tkanki miękiszowe. Ścianę niedojrzałej zarodni tworzy skórka oraz znajdujący się pod nią miękisz asymilacyjny z dużymi przestworami międzykomórkowymi. Przez środek zarodni przechodzi kolumienka (kolumella), a dokoła niej układa się tkanka zarodnikotwórcza, z której powstają zarodniki (rys. 4.9 B). Kolumella jest przedłużeniem sety i pośredniczy w dostarczaniu substancji odżywczych do rozwijającej się tkanki zarodnikotwórczej. Substancje te pobierane są z gametofitu przez stopę, która stanowi organ ssący sporofi-lu. i poprzez setę dostarczane do zarodni. Dojrzewając sporofity wcześnie tracą chlorofil i brązowieją. Dojrzała zarodnia otwiera się za pomocą wieczka. Między wieczkiem a resztą zarodni znajduje się higroskopijny pierścień utworzony z cienkościennych komórek. W okresie dojrzewania zarodników pierścień ten pęcznieje i powoduje odpadnięcie wieczka.

Odmiennie przedstawia się budowa sporofitu u glewików, które i pod innymi względami stanowią grupę o szczególnych i interesujących cechach (jak np. obecność w komórkach pojedynczych, dużych chloroplastów z pirenoidami. podobnych jak u zielenic). Sporofit glewików wyrasta z plechowatego gametofitu jako zielony, szyd-lasty utwór (rys. 4.10). Jego stopa tkwi w tkance gametofitu, przy czym jej komórki powierzchniowe tworzą palczaste przypominające chwytniki wypustki, zwiększające powierzchnię chłonną stopy. Ponad stopą znajduje się krótki trzonek funkcjonujący jako merystem interkalarny, w którym aktywność podziałowa komórek trwa przez całe prawie życie sporofitu i powoduje ciągły, stopniowy wzrost znajdującej się nad merystemem zarodni, stanowiącej dominującą część całego sporofitu. W centralnej części zarodni występuje zbudowana z wydłużonych komórek kolumella. dokoła której znajduje się tkanka zarodnikotwórcza, a w starszych, położonych wyżej partiach zarodni — dojrzałe zarodniki. Trzecią — idąc od środka — tkankę zarodni stanowi miękiszowa warstwa korowa i wreszcie na powierzchni zarodni znajduje się pojedyncza warstwa komórek skórki, w której występują funkcjonujące aparaty szparkowe.

Dzięki merystemowi interkalarnemu sporoftt rośnie i wydłuża się u podstawy, co może odbywać się nawet przez kilka miesięcy, tak że sporofit glewików, odmień-