620 621

właściwe. Tzw. żuwaczki uważa się za przekształcone odnóża, przy czym, w przeciwieństwie do żuwaczek stawonogów (skorupiaków i tchawkowców), poruszają się równolegle, a nie poprzecznie (ku sobie), w stosunku do długiej osi ciała. Mają niektóre mięśnie swoiście, ukośnie, prążkowane. Cechuje je niestała liczba parzystych odnóży w obrębie tego samego gatunku. Typ stanowi więc niejako kombinację prymitywnych cech pierścienic z wyspecjalizowanymi cechami stawonogów. To sprawia, że opinie dotyczące jego filogenezy wahają się od poglądów uznających pazumice za wyspecjalizowaną grupę pierścienic, czy wyspecjalizowaną grupę stawonogów (łączy się je z tchawkowcami w pod* typ albo typ: jednogałęziowce, zob. filogeneza tchawkowców), aż do opinii zakładających, że są one grupą wyjściową dla stawonogów.

Dawniej popularny był pogląd zakładający wywodzenie tchawkowców z pazumic (synonim: pratchawce). Opierał się on głównie na morfologii porównawczej, brał pod uwagę występowanie u pazurnic pary czułków, prymitywnych tchawek i homonomiczne ustawienie licznych odnóży (podobnie jak to jest u wijów). Dziś pogląd ten ma tylko historyczne znaczenie. Pazurnice wykazują przewagę cech wyspecjalizowanych, są mało plastyczne, w ciągu minionych epok geologicznych niewiele się zmieniły, uznaje się je więc za ślepą, boczną gałąź drzewa rodowego zwierząt (ryc. 294). Szczególnie żuwaczki i tchawki są u nich odmienniej wykształcone niż u tchawkowców, a odcinek głowowy mają zbudowany tylko z 3 segmentów. Najprawdopodobniej pazurnice stanowią grupę, która powstała jako odgałęzienie linii prowadzącej do stawonogów, wyspecjalizowanej, stojącej blisko wijów.

14. Typ: wrzęchy — Pentastomida

Synonimy: plęcioutte. Unguatulida

Diagnozo: pasożyty narządów oddechowych niektórych kręgowców; dało robakowate, z przodu otwór gębowy na stożku w otoczeniu 4 wyrostków z oskórkowymi hakami, albo w otoczeniu 4 kieszonek z oskórkowymi hakami.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Wrzęchy są pasożytami wewnętrznymi. Znanych jest ok. 95 gatunków. Postacie dojrzałe pasożytują w płucach i drogach oddechowych węży i krokodyli, rzadziej u ssaków, bardzo rzadko u ptaków, płazów i ryb. Do rozwoju większość gatunków wymaga żywicieli pośrednich, którymi są ssaki, rzadziej ryby. Szkody wyrządzane żywicielom są nieznaczne. Tylko masowe występowanie larw u żywicieli pośrednich może obniżać ich zdrowotność. W strefach tropikalnych larwy niektórych wrzęch otarbiają się w płucach, rzadziej w wątrobie człowieka i mogą wywoływać poważne schorzenia. Wrzęchy występują na wszystkich kontynentach, ale w większości w strefach tropikalnych.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Dojrzałe osobniki są od 2 do 13 cm długie. Ciało mają białawe lub żółtawe. Wydłużone robakowato, obłe, liściaste lub językowate (synonim: Unguatulida) spłaszczone grzbieto-brzusznie. Odcinek przedni jest stożkowato rozszerzony (ryc. 230A, B). Na szczycie stożka występuje otwór gębowy. U wrzęch, uważanych za pierwotniejsze, po bokach stożka osadzone są 4 wyrostki, będące narządami czepnymi, każdy zaopatrzony w oskórkowe haki, a otwór gębowy występuje na kurczliwym wyrostku. U wyżej stojących w systematyce wrzęch, wyrostki mogą być krótkie kikutowate, albo nie występują, a na bokach stożka pokrycie ciała jest zagłębione w 4 kieszonki, z oskórkowymi hakami, wysuwanymi z otworów kieszonek specjalnymi mięśniami. W sumie, u tego ostatniego typu wrzęch na przodzie ciała występuje 5 otworów, uważanych przez dawniejszych badaczy za wejścia do układu pokarmowego i stąd wzięła się tradycyjna nazwa typu: pięciouste — Pentastomida. Reszta ciała, zwana tułowiem, jest

621