66 67

Gromada: prostopływce— Orthonectida

Diagnoza: dojrzałe osobniki rozmnażające się bezpłciowo przyjmują posiać plazmodium.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Gromada obejmuje kilkanaście gatunków, rzadko występujących, pasożytów bezkręgowców morskich: wirków, wstężnic, pierścienic, brzuchonogów, małży i wężowideł. Pasożytują w parenchymie, jamach ciała, pomiędzy narządami lub w gonadach. Pokarm chłoną całą powierzchnią ciała z płynów ustrojowych gospodarza. Gatunki pasożytujące w gonadach mogą fagocytować gamety.

Ryc. 18. Prostopływce. A — plazmodium Rhopalura ophiocome, B — /?. granosa, dojrzała samica, C — samiec, D — orzęsiona larwa; a — rozwijający się agametycznie osobnik, j — jądro, o — oogonia, w — jądro komórkowe wegetatywne

Osobniki dojrzałe, rozmnażające się bezpłciowo, mają postać plazmodium (ryc. 18A). Dojrzałe osobniki płciowe mają bardziej złożoną budowę niż w poprzedniej gromadzie (ryc. 18B). Symetrię mają dwuboczną. Ciało w zarysie owalne. Komórki somatodermy są liczniejsze i mają większe rozmiary, wzdłuż długiej osi ciała ułożone są w pierścienie, mające zróżnicowany wygląd z przodu ciała, pośrodku i w tyle i są w tych okolicach różnie orzęsione. Pływają prostym ruchem postępowym.

Większość gatunków jest rozdzielnopłciowa, część hermafrodytyczna.

Żeńskie dojrzałe osobniki płciowe są co najmniej dwukrotnie większe od męskich. Przestrzeń pod somatodermą, odpowiadającą przestrzeni zajętej komórką osiową lub komórkami osiowymi u rombowców, zajmują u nich gamety żeńskie — komórki jajowe. Z przodu ciała, po stronie brzusznej, u większości gatunków występuje przerwa pomiędzy komórkami somatodermy. Przerwa nazywana jest otworem płciowym, przez niego osobniki potomne wydostają się na zewnątrz organizmu macierzystego.

U męskich osobników płciowych, przestrzeń pod somatodermą wypełniają gamety męskie — komórki plemnikowe. Otwór płciowy znajduje się w tyle ciała. Pomiędzy somatodermą a gametami, u osobników męskich niektórych gatunków, stwierdzono występowanie komórek kurczliwych.

W przypadku hermafrodytyzmu, u osobników obupłciowych. przednią część przestrzeni pod somatodermą zajmują komórki jajowe, tylną — komórki plemnikowe.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Plazmodia rozmnażają się przez podział. W okresie rozrodu dzielą się na fragmenty i powstaje kilka osobników potomnych o podobnej budowie, ale mniejszych niż organizm macierzysty. Ten sposóbb rozmnażania występuje rzadko. Częstsze jest rozmnażanie płciowe.

Cykl rozmnażania płciowego rozpoczyna się od endogenicznej plazmotomii, wyjątkowego procesu, nieznanego u innych wielokomórkowców. Proces polega na wyodrębnianiu się komórek w plazmodium. Dookoła niektórych jąder komórkowych, zwanych agametami, powstają błony komórkowe (ryc. 18A) i w cytoplazmie plazmodium, obok wolnych jąder komórkowych, powstają agamety. W dalszej fazie cyklu, komórki powstałe endogenicznie dzielą się nierównymi mitozami i z każdej powstaje młodociany osobnik o organizacji moruli, zbudowany z komórek zewnętrznych orzęsionych i komórek wewnętrznych. Młodociane postacie płciowe prostopływców (ryc. 18D), budową przypominają młodociane postacie płciowe rombowców. W dalszym rozwoju wykształcają się w dojrzałe osobniki żeńskie, męskie albo hermafrodytyczne, a ich komórki wewnętrzne, objęte somatodermą, przechodzą mejozę i przekształcają się odpowiednio w komórki jajowe i komórki plemnikowe.

Osobniki płciowe opuszczają plazmodia i wydostają się z ciała gospodarza do wody morskiej. Jaja zapładniane są wewnątrz organizmów macierzystych. Po zapłodnieniu, z każdego zapłodnionego jaja rozwija się postać przypominająca morulę, zbudowana z orzęsionych komórek okrywających i komórki osiowej. Takie postacie opuszczają organizm macierzysty, wnikają do żywiciela, a po wniknięciu degenerują u nich komórki somatodermy, komórka osiowa zamienia się w plazmodium.

SYSTEMATYKA

Rhopalura ophiocome (ryc. 18A) pasożytuje w rozgwiazdach.

FILOGENEZA WIELOKOMÓRKOWCÓW POŚREDNICH

Pochodzenie typu, a tym samym jego pozycja w systematyce zwierząt, jest przedmiotem sporów. Na razie systematycy zgadzają się tylko co do poglądu, że obejmuje on zwierzęta wykazujące najprostszą specjalizację komórek w obrębie wielokomórkowców. Komórki są zróżnicowane tylko na okrywające (somatyczne) i rozrodcze.

67