686 687

w strefach przybrzeżnych zagrzebany w osadach dennych, nad które wystawia syfony. Kosmopolityczny, występuje m. in. w Bałtyku.

Skałotocz daktylowy — Pholas dactylus, pokrojem przypomina daktyla (fot. 29A), drąży w skałach wapiennych. Występuje w Oceanach Spokojnym i Indyjskim, w Morzach Śródziemnym i Czarnym.

Świdrak okrętowy — Teredo navalis, kosmopolityczny, ma ciało wydłużone i muszlę silnie zredukowaną, osadzoną na przodzie ciała, którą posługuje się jak pilnikiem, nie ma więzadła. Drąży w drewnie zanurzonym w wodzie morskiej.

Rząd: Anomalodesmacea

Morskie. Występują głównie w strefach subtropikalnych i tropikalnych. Żyją zagrzebane w osadach dennych lub drążą w skałach. Muszla złożona z dwóch niejednakowej wielkości połówek, z masą perłową. Zamek słabo rozwinięty z I zębem lub brak. Więzadło z częścią środkową zwapniałą lub brak. Ok. 1 000 gatunków.

Należąca do rzędu rodzina Ciauagellidae obejmuje gatunki zagrzebujące się w piasku, mające rurkę wapienną, w skład której wchodzą obie albo tylko jedna połówka muszli, przedni koniec rurki jest zamknięty wapiennym sitkiem. W rurce tkwią syfony.

Podgromada: zrosłoskrzelne — Septibranchia

Diagnoza: małże o skrzelach tworzących w jamie płaszczowej poziome przegrody z otworami. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Małże morskie, głównie głębinowe. Połówki muszli jednakowej wielkości. Silnie umięśnione płaty gębowe służą do łapania pokarmu, który z wodą dostaje się do jamy płaszczowej. Więzadło z częścią środkową zwapniałą. Podgromada obejmuje 3 rodziny: V,erticordiidae, Poromyidae i Cuspidariidae.

Gromada: łódkonogi — Scaphopoda

Synonim: walconogl — Solenoconchae

Diagnoza: mięczaki o płatach płaszcza zrośniętych w linii środkowej po stronie brzusznej, w wyniku zrośnięcia płatów, muszla ma kształt rurki otwartej na obu końcach.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Łódkonogi są morskimi mięczakami bentonicznymi. Żyją w morzach pełno-słonych. Zagrzebują się ukośnie w dnach piaszczystych i zakotwiczają nogą. Na zewnątrz sterczy tylny koniec ciała (ryc. 253A). Większość żyje w głębinach (do 7000 m), część w płytkich wodach przybrzeżnych. Ok. 350 gatunków. Niektóre gatunki przybrzeżne występują w dużych liczebnie populacjach. Łódkonogi są

Ryt. 253. Lódkonóg Dcnlalium sp. A — wygląd ogólny. B — budowa wewnętrzna; d — otwór odbytowy, e — serce, g — gonada, n — noga, o — otwór gębowy, s — muszla, t — gruczoł trzustkowo-wątrobowy, u — ujście narządu wydalniczego. z — zwój mózgowy

zjadane przez drapieżne brzuchonogi oraz dorsze i zębacze. Są żywicielami pośrednimi przywr.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Przeciętna długość ciała łódkonogów wynosi 2 — 5 cm, najmniejsze mierzą 4 mm. najdłuższe formy osiągają 13 cm. Ciało ma charakterystyczny wygląd, jest wyciągnięte w osi przednio-tylnej, okryte muszlą przypominającą cios słonia (ryc. 253B). Oba końce muszli są otwarte, szerszy otwór jest otworem przednim.

U większości gatunków muszla jest lekko wygięta, a strona wklęsła stanowi część grzbietową. Ciało jest zbudowane z głowy, worka trzewiowego i nogi.

Głowa jest szczątkowa, leży z przodu ciała. Ma postać stożka, z otworem gębowym na szczycie, otoczonym dwoma płatami z długimi orzęsionymi czułkami (kaptakulami; do 130 na każdym; ryc. 253B). Czułki są na końcach maczugowato zgrubiałe, pokryte lepką wydzieliną, służą do łapania pokarmu i jako narządy zmysłu dotyku. Są wciągane do przedniej, grzbietowej części jamy płaszczowej.

Worek trzewiowy tworzy górno-tylną część ciała. Jego płaszcz obejmuje całe ciało, a fałdy prawy i lewy zrastają się po stronie brzusznej tworząc jamę płaszczową i pozostawiając dwa otwory: szerszy przedni i węższy tylny. Brzeg płaszcza w przednim otworze tworzy zgrubiały, kolisty fałd, bogaty w gruczoły, produkujące śluzowate wydzieliny. Tylny brzeg płaszcza jest wyciągnięty w brzuszny szufelkowaty wyrostek. W jamie płaszczowej mieszczą się głowa i noga. Woda jest wciągana przez tylny otwór do jamy płaszczowej, ruchami rzęsek naskórka płaszcza i okresowo wyrzucana poprzez działanie mięśni tylnego brzegu płaszcza. Otwór odbytowy występuje z tyłu worka trzewiowego, po stronie brzusznej i uchodzi do jamy płaszczowej.

Noga jest niewielka, mięsista, o kształcie walcowatym lub łyżkowatym. Jest przystosowana do zagrzebywania i zakotwiczania ciała w mule lub piasku. U niektórych gatunków na końcu wykształcona jest w tarczkę o ząbkowanym brzegu, albo w jeden lub trzy płatowate wyrostki. Może być wysuwana

687