74 75

tycznymi włóknami. W mezog/ei mogą także występować luźno rozrzucone komórki, pochodzące z jednej albo obu warstw komórkowych. Komórki mezoglei mogą produkować sztywne elementy szkieletowe. U żebropławów, komórki rozproszone w mezoglei łączą się wypustkami, a przez to mezoglea przyjmuje charakter mezenchymatyczny, nie ma jednak w pełni organizacji morfologicznej odpowiadającej trzeciej warstwie zarodkowej (mezodermie).

U gąbek, podobnie jak u reszty dwuwarstwowców, występują dwie warstwy ciała, ale komórki tworzące te warstwy nie są zorganizowane w postaci nabłonków. W warstwach występują komórki o określonej budowie i funkcji, nie oparte na błonach podstawnych, zachowujące wysoką indywidualność fizjologiczną, mogące opuszczać warstwę, do której pierwotnie należą. Komórki gąbek mogą się przemieszczać do mezoglei i z powrotem. Te cechy szczególnie podkreślają, że u gąbek warstwy ciała pod względem morfologicznym i fizjologicznym nie odpowiadają definicji tkanki. Odrębność gąbek, w porównaniu z resztą dwuwarstwowców, podkreśla jeszcze brak u nich narządów i układów, szczególnie brak układu nerwowego, koordynującego funkcje tkanek. Ze względu na brak tkanek gąbki wyodrębnia się w podgrupę: nietkankowce — Ahistozoa

i przeciwstawia reszcie wielokomórkowców ujmowanych w podgrupę: tkankowce — Histozoa.

Część systematyków uważa, że gąbki reprezentują szczególną linię ewolucyjną, pośrednią pomiędzy jednokomórkowcami i wielokomórkowcami i nadają tej linii rangę podkrólestwa:

przedtkankowce — Parazoa,

z jednym typem: gąbki, a resztę typów, począwszy od parzydełkowców, włączają w podkrólestwo:

tkankowce właściwe — Euhistozoa.

Wprowadzając podział wielokomórkowców na dwa podkrólestwa opierają się jeszcze na danych rozwojowych, z których wynika, że warstwy powstające w fazie gastrulacji u gąbek nie mogą być porównywane z ektodermą i endoder-mą reszty tkankowców. Bowiem u niektórych gąbek (por. rozmnażanie i rozwój), w trakcie rozwoju osobniczego dochodzi do odwrócenia listków zarodkowych.

Wyodrębnianie gąbek w oddzielną podgrupę jest słuszne z punktu widzenia dydaktycznego i tutaj zastosujemy podział na nietkankowce i tkankowce. Podział ten podkreśla swoistość gąbek, ale tworzenie dla nich podkrólestwa nie jest w pełni uzasadnione. Nie budzi wątpliwości fakt, że pełną homologię warstw zarodkowych można wykazać tylko na przykładzie kręgowców, bezkręgowce pod tym względem sprawiają spore trudności. Poza tym, nikt nie kwestionuje, że gąbki są wielokomórkowcami dwuwarstwowymi, odpowiadającymi pod względem organizacji morfologicznej gastruli, a więc ich zasadniczy plan budowy nawiązuje do planu budowy reszty typów zaliczanych do d wu warstwo wcó w.

NIETKANKOWCE — AHISTOZOA

Synonim; przedtkankowce — Parazoa

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Nietkankowce obejmują wielokomórkowce cechujące się dużą samodzielnością fizjologiczną komórek. Komórki budujące ich ciało zróżnicowane są na dwie warstwy: okrywającą i wewnętrzną, ale nie mające cech tkanek. Pomiędzy warstwami ciała występuje mezoglea, z wolno rozrzuconymi komórkami i elementami szkieletu wewnętrznego. Brak narządów i układów. Do nietkan-kowców należy jeden typ:

gąbki — Spongiaria,

jego przedstawiciele są zwierzętami wyłącznie wodnymi.

Ąo Typ: gąbki — Spongiaria

Synonimy: Enanthozoa, pbrowce — Portiera

Diagnoza: dwuwarstwowce nic mające tkanek, narządów i układów; żyjące w wodzie; jama występująca w ich ciele łączy się ze środowiskiem zewnętrznym licznymi kanałami.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Ogromna większość gąbek jest morska, niewielka część słodkowodna. Postacie dojrzałe są osiadłe, żyją przyczepione do dna lub przedmiotów podwodnych, nie wykazują ruchów kierunkowych. Larwy pływają wolno. Tylko nieliczne formy żyją pojedynczo, większość występuje w postaci kolonii (fot. I*, ryc. 21), bardzo licznych w osobniki, niekiedy tak zwarto upakowanych, że bardzo trudno wyodrębnić poszczególne organizmy. Gąbki żyjące samotnie, mają przeważnie poszczególne osobniki małych rozmiarów. Długość ich ciała do-

Fotografie znajdują się na wkładce.