74,75 (4)

Z zaburzeniami mowy u dzieci wiąże się też występowanie za procesu lateralizacjŁ Związek ten jest wyjaśniony na zasadzie konfliktu dominacji półkul mózgowych. Zwraca się uwagę, że lalcralizacja skrzy? wana wspófwystępujc z jąkaniem, natomiast Uteraiizacja słaba lub nic ust łona wiąże się zwykle z opóźnionym rozwojem mowy.

1. Problemy dysleksji i dysgrufii

Dyslcksja to niemożność nabycia umiejętności czytania, dysgrafia to trudności w osiągnięciu dobrego poziomu graficznego pisma. Są to trudności w czytaniu i pisaniu uwarunkowane fragmentarycznymi zaburzeniami funkcji perccpcyjno-motorycznych u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym.

Jest to jedna 7 możliwych koncepcji etiologicznych. Wymienia się też koncepcję genetyczną uznającą rolę dziedziczności; organiczną, według której trudności wynikają z minimalnych uszkodzeń mózgu; opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego traktującą dysleksję i dysgrafię jako zaburzenia funkcjonalne, rozwojowe oraz koncepcję emocjonalnego uwarunkowania głoszącą, że u podstaw nudności w czytaniu i pisaniu leżą zaburzenia emocjonalne (Bogdanowie?, 1984).

Specjalne trudności w czytaniu i pisaniu bardzo często obserwujemy u dzieci, u których występowały zaburzenia mowy w rozwoju onlogenelyc?-nym hądz występują jeszcze w wieku szkolnym. Stwierdza się u nich zazwyczaj deficyty percepcji słuchowej, wzrokowej, funkcji ruchowych i ich wzajemnej integracji. W zależności od rodzaju deficytu dzieci mają trudności z różnicowaniem liicr kszlałtopodobnych. dżwiękopodobnych, ujawniają słaby poziom graficzny pisma, napotykają specyficzne trudności w czytaniu. Opis objawów, przyczyn i metod pracy z dzieckiem wykazującym trudności w czytaniu i pisaniu znaleźć można m in. w opracowaniach \1. Bogdanowicz (1984), B. Zakrzewskiej (1976), B. Sawy (1987),

Mowa. czytanie i pisanie jako czynności wyższe są elektem współdziałania i koordynacji wzrokowo-słuchowo ruchowej Angażują te proste funkcje i je integrują, dlatego też tak często obserwujemy współ występowa nic zaburzeń mowy. czytania i pisania.

Badania własne (Sawa, 1971) dotyczyły dzieci wykazujących zaburzenia mowy oraz trudności w nauce czytania i pisania. Badaniu poddano dzieci Ze szkół masowych, z wyłączeniem dzieci i deformacjami anatomicznymi

ch narodów mowy Otta. z zespołami neurologicznymi Większość ih stanowili chłopcy (choć tego w kryterium doboru nic zakładano), ciej reprezentowane były klasy !I-1V. Występujące zaburzenia mowy dyslalia i jąkanie, u 12% badanych obie te wady występowały łącznic, za zaburzeń mowy w aspekcie onlogcnctyeznym ujawniła, iż niewielu nych przejawiało jednorodny typ zaburzeń mowy, u większości różne zaburzeń mowy współwystępowały ze sobą okresowo. Na uwagę zasłlilaki, iż aż 15% przypadków ujawniało opóźnienie rozwoju mowy we ej onlogcnezic. W objawach zaburzeń mowy u dzieci zachodziły wtnz z wiekiem istotne zmiany: wydatnie poprawiła się wymowa, zniknęły •gramatyzmy, zaobserwowano mniej objawow podstawiania i omijania ił/więków. Mowa dzieci w chwili badania była zrozumiała pomimo Istniejących zniekształceń, które dotyczyły nie tylko pojedynczych dźwięków, lecz. także mowy w całości. Znamienne były zaburzenia tempa mówienia, akcentów mowy. zaburzenia koordynacji ruchów artykulacyjnych, często artykulacja „zlewająca się“.

Wszystkie dzieci miały trudności w nauce czytania i pisania. Warto zwrócić uwagę, że ujawniły się one po raz. pierwszy głównie w klasach II-ITT (u 54% przypadków). U dzieci występowały błędy, które nic były prostym odzwierciedleniem wad wymowy: opuszczanie liter w wyrazie (inwersja dynamiczna), mylenie liter kszlallopodobnych. Trudności w pisaniu utrzymywały się znacznie dłużej niż trudności w czytaniu. Analiza jakościowa rodzaju błędów wykazała, że nic można ich wiązać z rozwojem błędów w wymowie. Były one charakterystyczne dla zaburzeń percepcji słuchowej oraz. zaburzeń percepcji wzrokowej, (iraficzna strona pisma badanych dzieci wykazywała w wielu przypadkach istnienie zaburzeń w zakresie motoryki manualnej.

Uzyskane wyniki pozwalają na Stwierdzenie, że relacji istniejących między zaburzeniami mowy a trudnościami w nauce czytania i pisania nie można sprowadzać do bezpośredniego wpływu tych zaburzeń na proces czytania oraz. pisania. Można przypuszczać, że istotnym ogniwem zależności przyczynowo skutkowych, istniejących między tymi zjawiskami, są zaburzenia pcrccpeyjno-tnolorycznc. Hipoteza ta została potwierdzona w dalszych badaniach. Wśród dzieci Ł opóźnionym rozwojem mowy u 72,2% wskaźnik fragmentarycznego deficytu rozwojowego (WFDR oznacza stosunek opóźnienia wyrażonego w latach do wieku żyda dziecka) był w zakresie analizy i syntezy słuchowej większy niż 0,2, w zakresie funkcji ruchowych zaburzenia tego rzędu przejawiało 68,7% badanych. Opóźnienie rozwoju mowy

75