Autoprezentacja (1)

Andrzej Szmajke

Instytut Psychologii Uniwersytet Opolski

Autoprezentacja - niewinny spektakl dla innych i siebie¹

Pojęcie „autoprezentacja” wywołuje u większości ludzi tak zwane „mieszane uczucia”. Z jednej strony, słowo to ma pozytywne konotacje, bo większość osób przyznaje, że chciałaby umieć „dobrze się zaprezentować”, a więc jest to -w potocznym mniemaniu - wartościowa umiejętność. Z drugiej strony, termin autoprezentacja wywołuje lekki niepokój, bo większość osób chciałaby „to” umieć, ale zazwyczaj ocenia swoje rzeczywiste umiejętności w tej materii jako niewystarczające. Z trzeciej strony - większości młodych ludzi (71% z grupy 150 licealistów) „autoprezentacja” wydaje się przeciwieństwem „autentyczności”, kojarzy się natomiast z „udawaniem”, „chwaleniem się”, a nawet (35%) „okłamywaniem”. Z czwartej strony (dla tych samych licealistów) autoprezentacja to „coś”, co raczej robią „inni”, zwłaszcza „oni”, a i to w specjalnych okolicznościach: staraniach o pracę, kampaniach politycznych czy reklamowych itp., natomiast „ja” (i „my”) jesteśmy „szczerzy i autentyczni”. Na ile te potoczne poglądy są prawdziwe w świetle wiedzy zgromadzonej w laboratoriach psychologów społecznych? Czy rzeczywiście autoprezentacja jest przeciwieństwem autentyczności, a synonimem udawania?

Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie współczesnej wiedzy psychologicznej na temat autoprezentacji. Przedstawimy sposób rozumienia tego pojęcia we współczesnej psychologii, główne motywy, strategie i formy zachowań autoprezentacyjnych oraz ich wyznaczniki, a także podstawowy paradygmat badawczy. Ze względu na ograniczoną objętość tekstu skoncentrujemy się na informacjach podstawowych, odsyłając bardziej zainteresowanych czytelników do obszerniejszych opracowań zagadnienia, dostępnych również w języku polskim.

Co to jest autoprezentacja i czemu służy?

■„ Autoprezentacja to celowe działanie zmierzające do wywołania u osób z otoczenia społecznego (audytorium) pożądanego przez jednostkę wizerunku własnej osoby. Realizowane jest poprzez kontrolowanie informacji o sobie, innych ludziach, poglądach, ideach, rezultatach i motywach aktywności, planach i zamierzeniach, ujawnianych przez podmiot audytorium obecnemu realnie bądź symbolicznie w jego otoczeniu.

Większość badaczy zajmujących się zagadnieniem autoprezentacji podkreśla, że - z perspektywy relacji interpersonalnych - działania autoprezentacyjne są specyficzną formą (czy też techniką) wywierania wpływu społecznego (Goffman, 1981; Jones i Pittman, 1982; Leary i Kowalski, 1990; Schlenker, Britt i Pennington, 1996). Kontrolując informacje, jakie docierają do otoczenia, autoprezenter stara się sprawić odpowiednie wrażenie na odbiorcy, a owo „wrażenie” ma skłonić partne-ra(ów) interakcji do zachowania pożądanego przez aktora. Autoprezentacja rozpatrywana z perspektywy kontaktów społecznych zmierza więc do zwiększenia kontroli autoprezentera nad zachowaniami innych ludzi, a odbywa się poprzez kreowanie odpowiedniego wizerunku własnej osoby.

Skąd wiadomo,

że dane zachowanie jest autoprezentacją?

Najpowszechniej akceptowanym badawczym kryterium rozpoznania autopre-zentacyjnego charakteru jakiegoś działania jest stwierdzenie różnicy w zachowaniu jednostki obserwowanej w tzw. „warunkach publicznych” w porównaniu z tzw. „warunkami prywatnymi”. Jeśli dane zachowanie pojawia się w warunkach „publicznych”, a nie występuje w „prywatnych” przyjmuje się, że ma charakter autopre-zentacyjny, służy wykreowaniu określonego wizerunku osoby. Strategia badawcza, polegająca na porównywaniu zachowania w sytuacjach „prywatnych” i „publicznych”, jest realizowana na dwa sposoby. W pierwszym aktywność badacza koncentruje się na stworzeniu, w sytuacji laboratoryjnej, warunków „publicznych”; zakłada się tu, że typowa dla badań psychologicznych sytuacja zbliżona do anonimowości jest bardziej „prywatna”. „Publiczność” warunków jest najczęściej definiowana poprzez obecność widowni (audytorium) obserwującej zachowanie aktora, a „prywatność” poprzez jej brak. Istotnym składnikiem generowania „publiczności” sytuacji jest wywołanie u jednostki przekonania, że jakieś audytorium (jedno-, lub wie-looosobowe) potrafi powiązać jej zachowanie z jej osobą.

Drugi sposób, wykorzystujący pseudowykrywacz kłamstwa, polega na stworzeniu sytuacji ekstremalnie „prywatnej”; zakłada się tu, że typowe warunki badania eksperymentalnego same z siebie są wystarczająco „publiczne”, aby uaktywnić dążenia i zachowania autoprezentacyjne. Istotą badania realizowanego z użyciem

W rozdziale tym wykorzystałem fragmenty swojej pracy Autoprezentacja - maski, pozy, miny (Szmajke, 1999).