8(5)

I U/AU/.IAr. U 1

6.4.3. Uzależnienie od alkoholu i narkotyków

Okres dorastania jest też okresem wzmożonej podatności na uzależnianie się od alkoholu i narkotyków. Choć wielu specjalistów uważa, że między tymi dwoma rodzajami uzależnień występuje szereg różnic, to z perspektywy rozwojowej wydaje się, że kontakt nastoletniej osoby z obiema tymi używkami trzeba uznać za tak samo niebezpieczny. Typowy dla początku okresu dorastania stan rozproszenia równoznaczny jest z poczuciem wewnętrznej pustki i braku spójności, z utratą poczucia związku między sobą, gdy było się dzieckiem, a sobą aktualnie. Rozproszeniu towarzyszy poczucie dezorientacji, obniżony nastrój i brak motywacji do działania. Zatem młodzi ludzie, doświadczając takich stanów, szczególnie chętnie poszukują czegoś, co zapewni im choćby chwilową ulgę. Owa tendencja, w połączeniu z coraz większą dostępnością alkoholu i narkotyków, reklamowaniem alkoholu oraz skłonnością młodzieży do eksperymentowania, powoduje, że wiek dorastania to okres szczególnie częstych inicjacji dotyczących wszelkiego rodzaju używek.

Dlaczego jednak kontakt z używkami tak bardzo zagraża właśnie młodym ludziom? Przyczyn jest kilka. Przede wszystkim są oni narażeni na silny stres uwarunkowany w znacznym stopniu specyfiką okresu rozwojowego. Po wtóre, nastolatki nie dysponują w pełni dojrzałymi i konstruktywnymi metodami radzenia sobie ze stresem, szczególnie spowodowanym silnymi emocjami zakłócającymi działanie. Niebezpieczeństwo staje się jeszcze większe, gdy odurzanie się narkotykami lub alkoholem daje poczucie odprężenia, poprawia nastrój, powoduje odsunięcie myśli o trudach dnia codziennego, obowiązkach i wymaganiach dorosłych, gdy ułatwia swobodne nawiązywanie kontaktów czy służy uzyskaniu akceptacji ze strony rówieśników - wszystko to bowiem prowadzić może do coraz bardziej regularnego sięgania po używki. W ten właśnie sposób powstaje i utrwala się destruktywny wzorzec postępowania. Mimo że młoda osoba nie zawsze doświadcza wyraźnych szkód - fizycznych i psychicznych - których przyczyną są używki, to na tym etapie specjaliści dopatrują się początku choroby uzależnienia. Ów raz powstały destruktywny wzorzec radzenia sobie ze stresem będzie powielany w dorosłym życiu, prowadząc do bardziej zaawansowanych i drastycznych form uzależnienia. Szczególnie w odniesieniu do alkoholu stosunkowo rzadko spotyka się młode osoby, które są „prawdziwymi” alkoholikami, ale wśród tych ostatnich bardzo znaczący odsetek stanowią ci, którzy regularnie w dużych ilościach pili alkohol już w bardzo młodym wieku (Willmes, 2002).

Zatem - podsumowując - czynniki zwiększające niebezpieczeństwo sięgania po alkohol lub narkotyki oraz ryzyko uzależnienia się to:

•    przyzwolenie dorosłych - rodziców, nauczycieli i innych osób - na picie

alkoholu przez osoby nieletnie,

•    brak stabilnej sytuacji rodzinnej: np. konflikty w rodzinie, rozwód rodziców.

uzależnienie któregoś z rodziców, wzorzec radzenia sobie za pomocą al-

104 koholu z kłopotami dnia codziennego, z silnymi emocjami,

•    brak więzi łączącej dorastającego z rodziną: brak uwagi, zrozumienia i emocjonalnego wsparcia ze strony rodziców,

•    reklama alkoholu w mediach zachęcająca do sięgania po niego i promująca „lekki”, bezproblemowy styl życia,

•    niechęć do szkoły na skutek trudności w nauce bądź poczucia niezrozumienia i braku akceptacji ze strony nauczycieli,

•    poczucie alienacji jako rezultat trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami.

Jakie mogą być ogólne wskazania dla dorosłych - pracujących z młodzieżą - którzy chcą działać profilaktycznie na rzecz niesięgania przez młodych ludzi po używki? Wydaje się, że konsekwentny brak przyzwolenia ze strony osób dorosłych na picie alkoholu przed 18. rokiem życia w istotny sposób zmniejsza ryzyko wystąpienia uzależnienia. Czytelny, konsekwentnie przestrzegany przez dorosłego zakaz oraz jego uzasadnienie, nawet gdyby miały prowadzić do pewnych napięć, ostatecznie służyć będą raczej budowaniu autorytetu dorosłego w oczach młodych ludzi, niż spowodują jego utratę. Kluczową sprawą wydaje się dawanie młodym ludziom wsparcia moralnego przez okazywanie im szacunku oraz dostrzeganie ich mocnych stron. Uwaga i zainteresowanie również tym, co dla młodych osób jest źródłem niepokoju bądź trudności - w połączeniu z nieinwazyjnymi wskazówkami, jak można sobie radzić - zwiększają szanse na osiąganie dobrego samopoczucia w sposób konstruktywny. Nawiązując dobry kontakt z młodymi ludźmi i zaskarbiając sobie ich przychylność powodujemy ponadto, że nasza postawa, również ta odnosząca się do używek, może być dla nich znacznie bardziej przekonująca, a nawet atrakcyjna.

6.5. Podsumowanie:

O CO TOCZY Się GRA W OKRESIE DORASTANIA?

Na koniec wypada zadać pytanie, o co toczy się gra w okresie, którym się tu zajmujemy? Z pewnością chodzi o uformowanie dojrzałej tożsamości, która pełnić będzie istotną funkcję w przebiegu dorosłego życia. Można więc o wytworzeniu dojrzałej tożsamości myśleć przede wszystkim jako o czynniku stanowiącym szansę dla rozwoju w okresie dorosłości. Cóż zatem znaczy dla nas określenie „dojrzała tożsamość”? Jaka to tożsamość będzie sprzyjać dalszemu rozwojowi, czynić życie jednostki twórczym, chronić ją przed radykalnymi skutkami różnego rodzaju zawirowań, mogących się stać jej udziałem w dorosłym życiu? Spróbujmy zatem pokusić się o dookreślenie tego zjawiska:

•    dojrzała tożsamość stanowi efekt wielu różnych prób, eksperymentów, podejmowania wielu ról w różnych społecznych sytuacjach;

•    stanowi wyraz osobistych potrzeb, pragnień, preferencji, które zostały wyrażone i uświadomione, a często właśnie dzięki wyrażeniu przekształcone

i spożytkowane na rzecz aprobowanych społecznie wartości i postaw;    105