CCF20110103002

Oglądanie

asymetrie w budowie lewej i prawej strony ciała, braki części kończyn, przerost i zanik określonych grup mięśniowych z reguły są bardzo widoczne.

Zmiany koloru skóry mogą mieć diagnostyczną wymowę. Żółte plamy na skórze mogą wskazywać na ksantomatozę. Plamy koloru kawy z mlekiem, porozrzucane na skórze, często wiążą się z chorobą Recklinghausena (neurofibromałosis).

Miejscowe zaczerwienienia skóry często są wyrazem przekrwienia towarzyszącego procesowi patologicznemu.

Sinica z obrzękami i rozszerzeniem widocznym żył jest skutkiem zaburzeń w odpływie krwi. Odwrotnie - miejscowa bladość, zwłaszcza w obwodzie kończyn, może wynikać z niedostatecznego dopływu krwi tętniczej (np. zarastanie światła tętnic -endarteritis obliterans).

Niekiedy widoczne zniekształcenia skłaniają do bliższej ich analizy. Na przykład ukośne ustawienie miednicy może być spowodowane m.in. skróceniem kończyny dolnej czy przykurczem od- lub przywie-dzeniowym stawu biodrowego. Zwiększone przo-dopochylenie miednicy może być wyrazem utrwalonej lordozy lędźwiowej czy przykurczu zgięcio-wego biodra. Prześledzenie przebiegu osi kończyn czy sposobu ich ułożenia może wskazywać na patologiczne tło, np. w przypadku zwichnięcia stawu ramiennego głowa kości ramiennej skierowuje się na wyrostek kruczy zamiast na wyrostek barkowy. Ułożenie kończyny dolnej w rotacji zewnętrznej spostrzega się w przypadkach złamania szyjki kości udowej czy młodzieńczego złuszczenia głowy kości udowej. Kształt zębów może wskazywać na chorobę układową (np. kiła wrodzona, łamliwość kości).

6.3

Badanie dotykiem

Umiejętność badania dotykiem trzeba sobie wyrobić. Wymaga to nieraz dłuższego czasu. W dotyku sumują się liczne odczucia, jak temperatura, opór, położenie, kształt, ruch, stopień wrażliwości dotykanych tkanek. Podstawą skuteczności badania dotykiem jest dobra znajomość nie tylko szczegółów budowy anatomicznej i topografii ciała, lecz także procesów patologicznych.

Dotykiem rozpoznajemy, czy proces toczy się w tkance podskórnej, w powięzi, w mięśniach, w łączności ze ścięgnem, z kością, czy jest śródstawowy, czy okołostawowy itd.

Badanie dotykiem musi być połączone z innymi rodzajami badali, a przede wszystkim z oglądaniem, kontrolą bolesności i kontrolą funkcji. Na ogół nie zaczyna się badania od dotykania.

Badamy bądź częścią ręki, bądź całą ręką, a często obu rękami. Badanie to nie może być przykre dla chorego. Ręka badająca nie powinna być zimna, wilgotna ani szorstka. Dotyk musi być delikatny. Umiejętnie należy dotykać okolice łaskotliwe, unikając wywołania obronnych reakcji chorego. Jeśli przypuszcza się, że dotyk sprawi ból, należy badanie to odłożyć na sam koniec, szczególnie u dzieci. Jeżeli spodziewamy się wykryć bolesne miejsce, warto chorego uprzedzić, a dotyk ostrożnie dawkować.

Badania dotykiem dokonujemy w zależności od potrzeb: w pozycji leżącej chorego, gdy zależy nam na badaniu w rozluźnieniu mięśni, w pozycji stojącej, lub też niekiedy podczas ruchu, gdy chcemy wyczuć skurcz określonego mięśnia, sprawdzić poślizg ścięgna czy tarcie w stawie.

Szczegółowe sposoby badania dotykiem będą omawiane w poszczególnych rozdziałach. Ograniczymy się więc do ogólnych.

Temperatura powierzchni ciała. Zwiększonemu ukrwieniu miejscowemu towarzyszy podwyższenie temperatury miejscowej. Im bardziej powierzchownie znajduje się źródło przekrwienia, tym łatwiej je wyczuć. Staw kolanowy jest zwykle zimniejszy niż udo czy goleń. Jeśli kolano jest tak samo ciepłe jak udo, to jego temperatura jest większa niż normalnie. I odwrotnie, zmniejszenie przepływu krwi wpłynie na obniżenie temperatury. Towarzyszy temu bladość skóry lub sinica.

Z badaniem temperatury na ogół łączymy sprawdzenie tętna na obwodzie, np. a. radialis w okolicy nadgarstka, a. dorsalis pedis, a. tibialis posterior w przypadku np. procesów zarastania tętnic. Szmery w tętnicach, np. w tętniakach, są również uchwytne dla dotyku.

Wrażliwość tkanek. Czucie dotykowe skóry badamy palcem bądź za pośrednictwem pędzelka lub wacika w razie podejrzenia o uszkodzenie elementów nerwowych (obwodowych, ośrodkowych). Dotykiem identyfikujemy np. wrażliwy pień nerwowy. Dużą rolę odgrywa dotyk w lokalizacji bólu. Ból towarzyszy wielu chorobom narządu ruchu. Często jest pierwszym sygnałem choroby, a nierzadko ujawnia utajony proces patologiczny lub jego nasilenie. Reakcje bólowe mogą być cenne dla kontroli skuteczności leczenia. Problemy bólu w chorobach narządu ruchu omówiono w rozdziale 8. Palpacją można niekiedy stwierdzić klinicznie brak zrostu złamanej kości. Nieskonsolidowane miejsce złamania jest wrażliwe na ucisk. W obrębie kości położonych tuż pod skórą (np. piszczel) wyczuwa się w tych przypadkach wzmożone ucieplenie skóry.

Napięde mięśni. Dotykiem wyczuwa się stopień napięcia mięśni zarówno w hipertoniach, np. mózgowym porażeniu dziecięcym, w obronnych kurczach mięśniowych wokół chorych stawów, jak i hipotoniach, np. wywołanych długim bezruchem kończyny, w polio-my elitis, uszkodzeniach splotowych itp. Dotykiem stwierdzamy w mięśniach rozstępy, ubytki itd.

Przy czynnym ruchu kończyny lub napięciu mięśnia wyczuwamy jego skurcz, nawet słaby. Badający