DSC01392

186

186

l

zagranicznych zaszczepiali na polskim gruncie nowinki literackie.

Sceptycyzm to postawa filozoficzna wyrażająca się wątpieniem w powszechnie przyjęte prawdy i autorytety, przeświadczeniem o ich względności. Wynikał z przekonania o niemożliwości uzyskania wiedzy pewnej

I I PO LEKTURZE

Pochwała królewny angielskiej Flżbicty. żony księcia PaUtyrwtu Renu, wybranego w 1619 *• na króla Czech. ma zjednać podziw dla jej majestatu ogarniającego .wsze ziemskie kra* je’. Poeta składa hołd pięknu oczu kobiety, .przed którymi padają ziemscy monarcho* wie’, a jego pochwała ma polityczny podtekst Na borowski subtelnie - sławiąc piękno protestanckiej królowej Czech - włącza się w nurt ówczesnej polityki, w której szala zwycięstwa przechyliła się (tymczasowo) na stronę różnowierców.

Ale Na oczy królewny angielskiej... nie jest tylko dwornym komplementem z ukrytym znaczeniem politycznym. Zwróćmy uwagę na metaforykę wiersza. Poeta operuje serią przenośni: oczy królewny są pochodniami (wers)’ 3.-4.). gwiazdami (wersy 5.-6.), słońcami (wersy 7.-8.), niebami (wersy 9.-10.), nawet bogami (wersy 11.-12.). Oba człony każdej metafory łączy cecha wspólna:

OCZY-POCHODNIE -►ŻAR

OCZY-GWIAZDY -►JASNOŚĆ

OCZY - SŁOŃCA -► BLASK

OCZY-NIEBA    -►BŁĘKIT

OCZY-BOGOWIE -►WŁADZA

Twórca pragnie bowiem zadziwić czytelnika, zaskoczyć go konceptem - niezwykłym

WIEDZIEĆ WIĘCEJ..,

Konceptyzm był techniką poetycką zapoczątkowaną przez żyjącego we Włoszech i Francji na przełomie XVI i XVII w. Giambattistę Marina. Z Europy Zachodniej przedostał się do literatury polskiego baroku dzięki poetom nurtu dworskiego, którzy z racji znajomości języków obcych i podróży

pomysłem poetyckim. Jest on oparty na grze skojarzeń, zestawieniu odległych pojęć. Ma odkryć niewidoczną dla nicpoetyddego umysłu prawdę o święcie, ujawnić jego tajemnice pracz ukazanie analogii i zależności między zjawiska, mi i rzeczami wcinającymi ze sobą na pozór nic wspólnego. A przecież poeta odkrywa nową jakość, wspólną dla zestawionych elementów. Oddaniu harmonii .zgodnej zgodności* i .niezgodnej zgodności’ (tak zdefiniował koncept XV11-wieczny uczony i poeta Madej Kazimiera Sarbiewski) służą figury poetyckie oparte na przeciwieństwach: antyteza, oksymoron, przede wszystkim zaś „śmiała” metafora. Nieustanne następstwo tych metafor (konceptów) oddaje niemożność nazwania rzeczywisto-śd: każda próba zdefiniowania istoty piękna oczu jest nietrafna, niedoskonała, choć poeta wdąż stopniuje efekt niezwykłości Używa zatem figury correctio (sprostowanie, poprawianie się): „Nie..., lecz..."; „Nie..., ale...”; „Nie..., bo..". Co więcej, od wersu trzynastego poeta zapraecza sam sobie, niejako burzy zbudowane wcześniej metafory.

Syntezę rozważań Naborowskiego stanowi puenta (wersy 19.-20.). Oczy królewny łączą w sobie sprzecznośa, są i nie są pochodniami, gwiazdami, słońcami... Czym jest zatem ich piękno? Jak je oddać? Z metody wątpienia, „próbowania” wynika definicja piękna

m

i niepodważalnej oraz dotarcia do prawdy w ogóle. Sceptycyzm narodził się jut w antyku, a w 2. połowie XVI w. wskrzesił go francuski filozof i eseista, Michel de Montaigne (czytaj: misei de rnąteń), w swym dziele Próby (w latach 1580-1640 wydanym aż 36 razy).

wielorakiego. Ijędącego „zgodną niezgodno-^"różnychelementów. Panegiryk napisany jl.1 celów bieżącej polityki jest więc jednoczę* Inie poetycką medytacją o nieuchwytności piękna, wierszem wyrażającym idee sceptycy* gnu. Myśl Na borowskiego jest bliska refleksji

Micheła de Montaigne’a: »Prawdopodobnie zgoła nie wiemy, co to piękno w naturze i piękno w ogólności, skoro ludzkiej piękności przypisujemy tyle rozmaitych kształtów. Gdyby istniało jakoweś naturalne prawidło, poznawalibyśmy ją wręcz, jak gorąco ognia"¹.

2.    Wskaż anafory i antytezy w środkowej części wiersza. Określ, czemu one służą.

3.    Dokończ schemat ze s. 186, odwołując się do wersów 13.-18.

OCZY-NIE BOGOWIE-► SUROWOŚĆ

_____ ^POJĘCIA KLUCZOWE

....... ..........................I___________ A NA FORA - patrz: s. 81.

-------------------------------------------------------- ANTYTEZA - patrz: s. 58.

—-..............M...,......,..,......---------------- KOMPLEMENT - wypowiedź pochwalna

służąca pozyskaniu przychylności adresata, 4- Wyobraź sobie idealnie okrągły staw    zazwyczaj zawiera hiperbolę,

o gładkiej tafli wody, w którego środek ktoś rzucił kamień. Fale rozchodzą się

stopniowo, dobijają do brzegu, po czym powracają do środka stawu i zanikają... Określ, który wers wiersza Naborowskiego byłby .brzegiem" tego .stawu", a które wersy początkiem i końcem ruchu fal.

5. Przedstaw graficznie w jeszcze inny sposób symetrię budowy wiersza, efekt stopniowania wprost i stopniowania odwrotnego.

Praca domowa

Wykorzystując wnioski z lekcji, przedstaw swoje zdanie na temat sztuki komplementu. Rozstrzygnij, czy jest ona żywa wśród współczesnej młodzieży. Uzasadnij swoje stanowisko,

Tworzenie własnego tekstu

Omów wiersz Na oczy królewny angielskiej... Daniela Naborowskiego jako przykład intelektualnej gry z czytelnikiem.

j Mkhel <je Montaigne, Próby. tłum. T. Boy-Żeleński, Warszawa 198$. s. 167.