DSC01407

NIEWERBALNE ŚRODKI KOMUNIKACJI i w mowie obrońcy cesarstwa w Juliuszu ; Perswazja wykracza także poza język, obej- j Cezarze Williama Szekspira to najskutccz* niując obszar niewerbalnych (pozasłownych) j niejszy chwyt retoryczny użyty przeciw spj. środków komunikacji międzyludzkiej. Doty* J skowcom. czy to np. mimiki twarzy oratora (mówcy), i jego gestykulacji, okazywanych rekwizytów, j ZASADY RETORYKI Działania te mają nierzadko większą siłę I W celu skutecznego oddziaływania na odbior* przekonywania niż środki językowe. Na przy* cę znawcy retoryki opisali liczne zasady, które kład okazanie skrwawionego płaszcza Cezara | należy zachować, układając i wygłaszając

MINIPRZEWODNIK NAJWAŻNIEJSZE ŚRODKI RETORYCZNE

ALEGORIA - przedstawienie jakiejś rzeczywistości za pomocą innej, np. „Ludzie są jak wilki"

(patrz też: s. 25).

AMPLIFIKACJA-wzmocnienie myśli, np. „Ten człowiek jest głęboko uczony”.

ANAFORA - powtórzenie na początku zdania tego samego słowa lub zwrotu (patrz też: s. 81).

ANTYTEZA - zestawienie pojęć lub obrazów przeciwstawnych, np. „Albo bezład, albo porządek" j (patrz też: s. 58).

APORIA (powątpiewanie) - stawianie pytań wyrażających wątpliwości, np. „Cóż można powiedzieć w obliczu tego bezmiaru krzywd?"

APOSTROFA - patrz: s. 91.

EMFAZA - podkreślenie, wzmocnienie, nacisk, np. „To jeszcze dziecko!”

EPIFORA - powtarzanie słowa lub zwrotu na końcu zdań.

EUFEMIZM - użycie wyrażenia nie wprost, np. „On wyraźnie mijał się z prawdą” - zamiast I „kłamał" - lub „Nie był zbyt inteligentny” - zamiast „był głupi”.

HIPERBOLA - (przesadnia) - wyolbrzymienie czegoś, np. „Wypowiedziano już miliony słów na ten I temat" (patrz też: s. 191).

IRONIA - w wąskim znaczeniu: użycie określenia sprzecznego z intencją wypowiedzi, np. „Aleś ty i. mądry” (patrz też: s. 70).

KATACHREZA - celowe nadużycie lub błędne użycie wyrazu w zestawieniu z innym, rodzaj I metafory, a także niewłaściwe pod względem frazeologicznym, ale celowe, zestawienie słów tam, j gdzie jest możliwe poprawne użycie, np. „To była wybitna mowa”.

LITOTA - pomniejszenie czegoś, np. „drobiazg” (o kolii z brylantów); litota jest przeciwieństwem | hiperboli.

PARADOKS | wywołujące zaskoczenie zestawienie sprzeczności, np. „zwycięzcami są dziś przegrani” (patrz też: s. 59).

POLISYNDETON - powtarzanie spójnika łączącego kolejne zdania, np. „i piękne, i pożyteczne".

PYTANIE RETORYCZNE - pytanie, które zawiera w sobie tezę, np. „Czyż możemy się dłużej na to godzić?" (patrz też: s. 93).

mowę. Podstawową regułą retoryki była stosowność [łac. decorum (czytaj: dekorum)], po* legająca na celowości i funkcjonalności doboru środków językowych wypowiedzi, tj. dostosowaniu języka do odbiorcy, celu, rodzaju i przedmiotu mowy.

Inne cechy dobrej mowy to:

.poprawność językowa (brzmieniowa, gramatyczna, znaczeniowa, stylistyczna);

. jasność wypowiedzi - wyraźność, przejrzystość, precyzja wysłowienia;

. ozdobność - estetyczna wartość wypowiedzi.

ŚRODKI RETORYCZNE Retoryka obejmuje także opis środków językowych stosowanych w wypowiedziach perswazyjnych. Należą do nich m.in. środki fonetyczne i składniowe, ale także zabiegi znaczeniowe (patrz: Miniprzewodnik, s. 216).

ERYSTYKA

Retoryka była od starożytności powiązana zerystyką (sztuką prowadzenia sporów). Sztuka ta koncentrowała się na chwytach potrzebnych do wygrania dyskusji, bez względu na duszność tezy i prezentowane racje. Dlatego nazwę erystyki zyskało wkrótce wszelkie nieetyczne zastosowanie perswazji językowej. Za chwyty erystyczne uznaje się te sposoby I przekonywania, które odwołują się nie do me-j ritum rozpatrywanej sprawy, ale do nieuświa-¹ domionych emocji rozmówców czy słuchaczy, j np. wzbudzanie w słuchaczach niechęci do przeciwnika w dyskusji. Natomiast celowo użyte błędne schematy logiczne to sofizmaty (patrz: Wiedzieć więcej...). Uczciwy mówca wy-_; koizystuje znajomość chwytów erystycznych tylko po to, by się przed nimi bronić, a nie — manipulować innymi. Retoryka nie jest bowiem erystyką. Mowy, które stosują manipulację i odwołują się do zbiorowych emocji oraz są nastawione na pozyskanie popularności mówcy, określa się jako przejaw demagogii (z gr. dosłownie: kierowanie ludem).

WIEDZIEĆ WIĘCEJ... I

Sofrzmat to świadomie użyty w celu manipulacji językowej błąd logiczny, rozumowanie pozornie poprawne, oparte na wieloznaczności lub nieścisłości wnioskowania, np. „każdy człowiek ceni poczucie bezpieczeństwa, Polacy są ludźmi, zatem wybiorą bezpieczeństwo zamiast wolności” - błąd polega na tym, że zostaje zmieniona przesłanka ogólna (przy takim wnioskowaniu powinna brzmieć każdy wybierze bezpieczeństwo zamiast wolność). Nazwa pochodzi od sofistów (gr. sophistis — mistrz, mędrzec, ale też krętacz) -wędrownych nauczycieli mądrość i wymowy w starożytnej Grecji, którzy m.in. uczyli, jak na zawołanie udowodnić dowolne - najbardziej nawet absurdalne—twierdzenie.

CHWYTY ERYSTYCZNE Do chwytów erystycznych należą m.inj

•    odwracanie kierunku dowodzenia (potocznie zwane „odwracaniem kota ogonem”) - np. na zarzut nielegalnych działań zarejestrowanych przez podsłuch odpowiada się zarzutem nielegalność zastosowania podsłuchu;

•    metoda zaliczania do negatywnej kategorii pojęć - np. krytykuje się czyjś ubiór, uznając go za niemodny;

•    metoda oddziaływania na wolę - np. zwalcza się argument za jakimś stanowiskiem, sugerując, że reprezentują go ludzie, do których słuchacz jest nastawiony niechętnie, np. „i wy chcede zachowywać się jak te lizusy?”;

•    metoda twierdzeń relatywnych - opiera się na względność oceny, np. na argument że jakiś polityk w przeszłość popełnił przestępstwo, odpowiada się: „ale teraz działa na rzecz dobra kraju”;

•    argument ad audUorem (do słuchaczy) — polega na odwołaniu się do emocji słuchaczy, np. „no przecież nikt z państwa nie jest zabójcą?”;